Φωτογραφία / Drone: Νίκος Παλαιολόγος

Πριν μερικούς μήνες, για να ανέβει κανείς στα 2.062 μέτρα του Χαμίτη, της ψηλότερης κορυφής του Βερμίου στη Δυτική Μακεδονία, έπρεπε να πεζοπορήσει αρκετές ώρες ανάμεσα σε πυκνά δάση και βοσκοτόπια. Όχι πια όμως. Στις 10 Σεπτεμβρίου, η ομάδα του Reporters United, μαζί με μέλη των συλλογικοτήτων SOS Βέρμιο και SOS Εορδαία, άγγιξε την κοκκινοβαμμένη πέτρα που σημαίνει την κορυφή, ενώ το αυτοκίνητο της αποστολής μας βρισκόταν παρκαρισμένο λίγο πιο πέρα. 

Στηρίξτε την ανεξάρτητη δημοσιογραφία του Reporters United εδώ.

Κοιτάζουμε από ψηλά τα υψώματα του Βερμίου να γέρνουν πάνω απ’ την κοιλάδα της Πτολεμαΐδας προς τη δύση και το πυκνό ελατόδασος της Νάουσας προς την ανατολή. Εκεί όπου το αραιό δάσος έπρεπε να σβήνει πάνω στα κίτρινα αλπικά λιβάδια απλώνεται το εργοτάξιο της Αιολικής Μονοπρόσωπης Βερμίου ΑΕ. Ένα σύμπλεγμα πέντε έργων και 59 ανεμογεννητριών συνολικής ισχύος 291 MW που θα ολοκληρωθεί την άνοιξη. 

Και πίσω του, μια από τις ισχυρότερες εταιρείες του κόσμου: Η Amazon. Η οποία τον περασμένο Νοέμβριο ανακοίνωσε την επένδυσή της στα αιολικά του Βερμίου με τη δέσμευση να αγοράζει για 15 χρόνια το ρεύμα τους.

Όμως η εταιρεία του Τζεφ Μπέζος παράβλεψε μία κρίσιμη παράμετρο: Τμήμα του αιολικού πάρκου βρίσκεται μέσα σε Περιοχές Άνευ Δρόμων (ΠΑΔ). Οι ΠΑΔ αντιστοιχούν στο 6% της ελληνικής χερσαίας επικράτειας. Για να πληροί μια περιοχή τα κριτήρια των ΠΑΔ, πρέπει ο πυρήνας της να απέχει ένα χιλιόμετρο από τον κοντινότερο δρόμο. Παρότι δεν προστατεύονται νομοθετικά στο σύνολό τους, οι επιστήμονες λένε ότι οι ΠΑΔ δεν θα έπρεπε να υφίστανται κανενός είδους επέμβαση. Μακριά από δρόμους και ανέγγιχτες από ανθρώπινη δραστηριότητα, οι απάτητες αυτές περιοχές είναι (ή ήταν) ό,τι κοντινότερο έχουμε σε άγρια φύση.  

«Έχω να ανέβω στον Χαμίτη ένα χρόνο. Το βουνό έχει γίνει εργοτάξιο. Χάθηκε η μαγεία της κορυφής, του απάτητου. Τώρα, οι εταιρείες έχουν το δικαίωμα να ξεσκίζουν το βουνό μας», λέει ο Γιώργος Κασαπίδης, μέλος του SOS Βέρμιο. 

Η ιστορία του Βερμίου δεν είναι μια ιστορία μεταβίβασης ενός κρατικού περιουσιακού στοιχείου (εξάλλου η γη δεν άλλαξε χέρια), αλλά η εκχώρηση  δικαιωμάτων εκμετάλλευσης των πιο σπάνιων και παρθένων περιοχών της χώρας σε έναν απ’ τους μεγαλύτερους παγκόσμιους κολοσσούς. Και δυστυχώς, δεν είναι η μόνη.

Εκτός της Amazon, η έρευνά μας εντόπισε κι άλλους ενεργειακούς κολοσσούς, διεθνείς ή εγχώριους, που κατασκεύασαν ή κατασκευάζουν αιολικά πάρκα μέσα σε περιοχές αδιατάρακτης (μέχρι πρότινος) ελληνικής φύσης: ΔΕΗ, EDF (γαλλική ΔΕΗ), Ibedrola (ισπανική), EDP (πορτογαλική ΔΕΗ), European Energy (δανέζικη) και πολλές άλλες εταιρείες έχουν καταλάβει συνολικά 1.487 στρέμματα γης και 60 χλμ. δρόμων μέσα στα απάτητα βουνά.

Μια στις τρεις απάτητες περιοχές στο στόχαστρο των εταιρειών

Το Reporters United, σε συνεργασία με το Arena for Journalism in Europe, τη νορβηγική κρατική τηλεόραση NRK, το Νορβηγικό Ινστιτούτο Έρευνας για τη Φύση (NINA) και 10 ακόμη ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης, ανέλυσε δορυφορικές εικόνες από όλη την Ευρώπη, αποκαλύπτοντας ότι εννέα εκατομμύρια στρέμματα φυσικών και ημι-φυσικών περιοχών (από δάση μέχρι καλλιέργειες) μετατράπηκαν σε τεχνητές επιφάνειες μεταξύ 2018 – 2023 (land take), υπολογισμός μιάμιση φορά μεγαλύτερος απ’ αυτόν της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος.

Διαβάστε την πανευρωπαϊκή έρευνα εδώ.

Στην Ελλάδα, η έρευνά μας εστίασε στην έννοια των απάτητων περιοχών, και ειδικότερα των Περιοχών Άνευ Δρόμων (ΠΑΔ). 

Το 2019, το Εργαστήριο Διατήρησης της Βιοποικιλότητας (BCL) του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, με επικεφαλής την καθηγήτρια Βιολογίας Βασιλική Κατή, ξεκίνησε να χαρτογραφεί τις ΠΑΔ, καταλήγοντας τον Ιούνιο του 2022 στην έκδοση ενός εθνικού χάρτη που όρισε 451 τέτοιες περιοχές. 

Στη μελέτη αυτή του Εργαστηρίου Βιοποικιλότητας βασίστηκε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης όταν, από τη διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή το 2021 (COP26), προανήγγειλε το πρόγραμμα «Απάτητα Βουνά», κάνοντας την Ελλάδα την πρώτη χώρα της ΕΕ που ενσωμάτωσε στη νομοθεσία της το σκεπτικό των ΠΑΔ. Γι’ αυτό άλλωστε, στην παρουσίαση του προγράμματος στο Μαξίμου τον Ιανουάριο του 2022, ήταν παρούσα η κ. Κατή.

Μέχρι το 2023 είχε θεσμοθετηθεί η προστασία εννέα βουνών (Τύμφης, Λευκών Ορέων, Σμόλικα, όρου Χατζή, όρου Δίκτη, όρου Σάος, Ταΰγετου, Αγράφων και Μαίναλου, ενώ δέκατο βουνό είναι ο  Όλυμπος για τον οποίο υπάρχει ειδικό ΦΕΚ), με πρόθεση επέκτασης και σε άλλα, κάτι που δεν έχει υλοποιηθεί ακόμα.

Τότε, ο πρωθυπουργός δήλωνε ότι «έχουμε επαρκή χώρο στην Ελλάδα για να πετύχουμε τους στόχους και οι ανεμογεννήτριες δεν θα τοποθετηθούν στα Απάτητα Βουνά». Πράγματι, στα 10 θεσμοθετημένα βουνά, τα οποία μελετήσαμε, δεν φαίνεται καμία παρέμβαση, υποδεικνύοντας ότι η θεσμοθέτηση λειτουργεί. 

Τι γίνεται όμως με τις υπόλοιπες 379 ηπειρωτικές απάτητες περιοχές και τα 62 οδικώς απρόσιτα νησιά που παραμένουν νομοθετικά απροστάτευτα;

Διαπιστώσαμε ότι 12 απ’ αυτές έχουν αλλοιωθεί την τελευταία τριετία εξαιτίας 12 αιολικών σταθμών. Άλλα 195 έργα σε απάτητες περιοχές έχουν λάβει βεβαίωση παραγωγού από την ΡΑΑΕΥ (Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων Ενέργειας και Υδάτων). Πρόκειται για το πρώτο βήμα στην αδειοδοτική διαδικασία, που ισοδυναμεί με έκφραση ενδιαφέροντος και κατοχύρωση της θέσης έναντι ανταγωνιστών. 

Διαβάστε εδώ τη μεθοδολογία της έρευνας.

Συγκρίναμε τα πιο πρόσφατα στοιχεία της ΡΑΑΕΥ (Μάιος 2025) με τον εθνικό χάρτη των ΠΑΔ (Ιούνιος 2022) και βρήκαμε ότι 12 αιολικά πάρκα ξεκίνησαν να κατασκευάζονται μετά τη δημοσιοποίηση της μελέτης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, γνωρίζοντας δηλαδή ότι χωροθετούνται σε μη θεσμοθετημένες μεν, απάτητες δε περιοχές.

Το μέλλον προβλέπεται ακόμη πιο δυσοίωνο, καθώς μετά τον Ιούνιο 2022 η ΡΑΑΕΥ έδωσε βεβαίωση παραγωγής σε 67 ακόμη έργα εντός 36 χαρακτηρισμένων ΠΑΔ. Αν σε αυτά συνυπολογιστούν οι 128 αιολικοί σταθμοί που έλαβαν βεβαίωση παραγωγής πριν την έκδοση της μελέτης, έχουμε την ακτινογραφία του κατακερματισμού της άγριας φύσης στη χώρα: 207 αιολικοί σταθμοί χωροθετημένοι σε 127 παρθένες περιοχές. 

Με άλλα λόγια, περίπου το 3% των απάτητων ορεινών περιοχών της χώρας επηρεάζεται ήδη. Αν προχωρήσουν όλα τα έργα, το ποσοστό σχεδόν θα δεκαπλασιαστεί στο 28%, δηλαδή ένα στα τρία απάτητα βουνά της Ελλάδας κινδυνεύουν. Σε αντίστοιχα συμπεράσματα φτάνει και το Εργαστήριο Βιοποικιλότητας.

Αναλύοντας πρόσφατες δορυφορικές εικόνες για κάθε ένα από τα 12 υπό κατασκευή αιολικά, υπολογίσαμε ότι από το 2022 ώς τώρα έχουν διανοιχθεί 60 χιλιόμετρα νέων δρόμων και 1.487 στρέμματα απάτητων περιοχών έχουν μετατραπεί σε πλατείες και δρόμους ανεμογεννητριών. Πρόκειται για συντηρητικές εκτιμήσεις, καθώς τα εργοτάξια μεγαλώνουν μέρα με τη μέρα.

«Η διάνοιξη νέων δρόμων στις άγριες φυσικές περιοχές είναι ίσως η κυριότερη απειλή για τη βιοποικιλότητα παγκοσμίως. Ξεκινά μια “μεταδοτική ανάπτυξη”, μεταφέροντας ποικιλοτρόπως το ανθρώπινο αποτύπωμα βαθιά μέσα στη φύση. Οι νέοι αυτοί δρόμοι κατακερματίζουν τις φυσικές περιοχές σε μικρότερα τμήματα, αυξάνοντας τον δείκτη κατακερματισμού της χώρας που βρίσκεται ήδη σε ανοδική πορεία», λέει στο Reporters United η καθηγήτρια Βιολογίας Βασιλική Κατή.

Οι παρεμβάσεις απειλούν την ίδια την ύπαρξη των περιοχών. Πέρα από το ήδη συγκλονιστικό νούμερο των σχεδόν 1.500 στρεμμάτων χαμένης απάτητης βουνοκορφής, τα ανέγγιχτα ακόμη διπλανά σημεία κινδυνεύουν με αποχαρακτηρισμό στην επόμενη χαρτογράφηση. «Κάποιες ΠΑΔ θα εξαφανιστούν εντελώς, ενώ σε άλλες θα μειωθεί σημαντικά το μέγεθός τους και άρα ο χαρακτήρας τους ως άγριες φυσικές περιοχές (wilderness)», εξηγεί η κ. Κατή.

Το λόμπι της αιολικής ενέργειας αμφισβητεί τις ΠΑΔ

Η ΕΛΕΤΑΕΝ (Ελληνική Επιστημονική Ένωση Αιολικής Ενέργειας) εκπροσωπεί τις επιχειρήσεις της αιολικής ενέργειας στην Ελλάδα. Απαντώντας στις ερωτήσεις του Reporters United, αναγνώρισε την αξία των αδιατάρακτων περιοχών αλλά χαρακτήρισε σφάλμα την «ταύτιση των εννοιών “αδιατάρακτη περιοχή” και “περιοχή άνευ δρόμων”». Αμφισβήτησε τη μελέτη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων υποστηρίζοντας ότι δεν βασίζεται σε «διαφανή και επιστημονικά κριτήρια» και «πραγματικά και συγκεκριμένα δεδομένα», εξισώνει τις επιπτώσεις «που έχουν οι εθνικοί αυτοκινητόδρομοι με τους χωμάτινους δρόμους» και υπέστη τροποποιήσεις μέσα στα χρόνια. 

Η ΕΛΕΤΑΕΝ θεωρεί λανθασμένα τα κριτήρια με τα οποία «η Κυβέρνηση επέλεξε να προωθήσει και να κηρύξει ορισμένες περιοχές της χώρας ως ΠΑΔ», κατηγορώντας την για «αποσπασματική, προσωρινή διαδικασία χωρίς διαβούλευση, χωρίς έκδοση ΠΔ [προεδρικών διαταγμάτων] και χωρίς εκτίμηση επιπτώσεων». 

Κρίνει τις «εκτεταμένες a-priori ζώνες αποκλεισμού» ως ένα «επαχθές μέτρο» και αντ’ αυτού προτάσσει: 

1. «επιστημονικά τεκμηριωμένη ζωνοποίηση των περιοχών Natura» με αποκλεισμό «μόνο όπου η σπουδαία αξία το επιβάλλει», 
2. κατά περίπτωση «χρήση Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης»  και 
3. απόρριψη αιτημάτων ΑΠΕ μόνο αν οι επιπτώσεις είναι μη αναστρέψιμες και μη αντισταθμίσιμες. 

«Εκτός από αυτές τις 9 περιοχές, δεν έχει θεσπισθεί καμία άλλη περιοχή ως ΠΑΔ ώστε να παράγονται ανάλογα νομικά αποτελέσματα», καταλήγει. 

Οι πλήρεις απαντήσεις της ΕΛΕΤΑΕΝ βρίσκονται εδώ. Η ΕΛΕΤΑΕΝ, εκτός των απαντήσεων της, μοιράστηκε μαζί μας και μια επτασέλιδη Τεχνική Έκθεση (διαθέσιμη εδώ).

Τα data centers και η «πράσινη» ενέργεια των απάτητων

Από το 2010 ώς το 2023, το μέγα-έργο του Βερμίου ωρίμασε στα χέρια των Παναγιώτη Λαδακάκου και Παναγιώτη Παπασταματίου (στο πλαίσιο διαφόρων εταιρικών σχημάτων), οι οποίοι ταυτόχρονα είναι πρόεδρος και γενικός διευθυντής της ΕΛΕΤΑΕΝ αντίστοιχα. 

Λίγο πριν αποχωρήσει από το αξίωμά του τον Μάιο του 2022, ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα Τζέφρι Πάιατ είχε ζητήσει από τον τότε υπουργό Περιβάλλοντος Κώστα Σκρέκα την τελική έγκριση του έργου στο Βέρμιο ως «αποχαιρετιστήριο δώρο». 

Τον Ιούνιο 2023, η Αιολική Βερμίου πωλήθηκε στην Aer Soleir Greek Wind Holdings Ltd με έδρα την Κύπρο, θυγατρική της ιρλανδικής Aer Soleir, η οποία με τη σειρά της ανήκει στον αμερικανικό όμιλο Quantum Capital Group. 

Τον Νοέμβριο 2024, όταν πλέον το έργο κατασκευαζόταν, η Amazon επένδυσε 1 δισ. δολάρια στα αιολικά πάρκα του Βερμίου και των Μεσοκορφής και Κούκουρα (στην Πελοπόννησο), δεσμευόμενη να αγοράζει για 15 χρόνια την παραγόμενη ενέργεια (Power Purchase Agreement – PPA). Το έργο χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης και την Εθνική Τράπεζα.

Η απάντηση στο γιατί ένας τέτοιος κολοσσός να επενδύσει στο Βέρμιο ακούει στη φράση data centers (κέντρα δεδομένων). 

Η επόμενη μέρα της απολιγνιτοποίησης (μετά την απόφαση για απόσυρση της χρήσης του λιγνίτη για την παραγωγή ρεύματος) βρίσκει τα λιγνιτωρυχεία της Δυτικής Μακεδονίας να χάσκουν παρατημένα και ορθάνοιχτα, όπως αποκάλυψε η επίσκεψή μας, ενώ η ΔΕΗ έχει μεγαλεπήβολα πλάνα ύψους 5,8 δισ. για μετατροπή του παροπλισμένου αποθέματος εγκαταστάσεων σε κόμβο «πράσινης ενέργειας».

Κορωνίδα του σχεδίου είναι το mega data center (μέγα κέντρο δεδομένων) 300 MW στο πρώην ατμοηλεκτρικό εργοστάσιο (ΑΗΣ) Αγίου Δημητρίου. Ενώ πρόκειται να είναι ένα από τα μεγαλύτερα data centers στην Ευρώπη, η ΔΕΗ φιλοδοξεί την εξέλιξή του σε giga data center που θα φτάνει τα 1.000 MW. Οι ενεργειακές (και όχι μόνο) απαιτήσεις της θηριώδους επένδυσης θα είναι τεράστιες. Πώς θα καλυφθούν; «Έχοντας δημιουργήσει ένα ενεργειακό περιβάλλον όπου υπάρχει άφθονη, πράσινη, αδιάλειπτη ενέργεια», απαντούσε πριν λίγους μήνες ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της ΔΕΗ Γιώργος Στάσσης.

Προϋπόθεση για εκκίνηση της κατασκευής είναι η ΔΕΗ να συμφωνήσει με έναν hyperscaler, δηλαδή έναν από τους παγκόσμιους κολοσσούς στις υπηρεσίες νέφους (cloud), που θα το χρησιμοποιήσει. 

Δεν είναι σαφές αν η Amazon σκοπεύει να παίξει αυτόν τον ρόλο. Είναι ξεκάθαρο όμως ότι σπεύδει να επενδύσει στις ενεργειακές πηγές που θα μπορούσαν να τροφοδοτήσουν ένα τέτοιο data center, δεδομένου ότι η συνολική ισχύς των αιολικών πάρκων πλησιάζει αυτήν του data center (291 και 300 MW αντίστοιχα) και ότι πρόκειται να τροφοδοτηθεί «behind the meter», δηλαδή απευθείας από την πηγή χωρίς παρεμβολή του δικτύου. Ακόμα κι αν δεν εμπλακεί στο πλάνο της ΔΕΗ, η Amazon θα μπορεί να χρησιμοποιήσει την «πράσινη» ενέργεια του Βερμίου εξισορροπώντας το ενεργειακό της ισοζύγιο σε άλλα μέρη.

Ρωτήσαμε την Amazon αν θεωρεί ότι η προμήθεια ρεύματος από απάτητα βουνά είναι μια  πράσινη επένδυση και αν σκοπεύει να εμπλακεί στο πλάνο της ΔΕΗ. Δεν λάβαμε απάντηση.

Τα σχέδια αντικατάστασης του λιγνίτη με καθαρή ενέργεια δεν χωροθετούνται μόνο πάνω και γύρω από τα παλιά ορυχεία. Χιλιάδες στρέμματα πρώην αγροκτηνοτροφικών εκτάσεων από την κοιλάδα της Πτολεμαΐδας ώς τα υψίπεδα των γύρω βουνών είναι ήδη στρωμένα με σεντόνια φωτοβολταϊκών. Η τάση συνάδει με τα ευρήματα της ευρωπαϊκής έρευνάς μας, σύμφωνα με την οποία το 40% της χαμένης γης στην Ευρώπη ήταν αγροτοκαλλιέργειες.

Με τους ανθρώπους του Βερμίου στα ίχνη της Amazon

Πριν την επίσκεψή μας ζητήσαμε από την Aer Soleir να μας ξεναγήσει στο έργο της, αλλά αρνήθηκε. Στα βουνά του τόπου τους όμως δέχτηκαν να μας συνοδεύσουν τα μέλη των συλλογικοτήτων SOS Εορδαία, SOS Βέρμιο και SOS Δυτική Μακεδονίας, Νίκος Βουνοτρυπίδης, Γιώργος Κασαπίδης, Θάνος Ζιάκκας και Στέφανος Πράσσος.

Ξεκινήσαμε οδηγώντας στους παλιούς αγροτικούς χωματόδρομους, που έχουν διαπλατυνθεί τόσο ώστε να χωράνε δύο φορτηγά. Όσο κερδίζαμε υψόμετρο, οι φρέσκιες νυχιές της τσάπας στις ξεμπαζωμένες πλαγιές πρόδιδαν την αρχή των νεοδιανοιχθέντων χωματόδρομων. Το Βέρμιο κατέχει την θλιβερή πρωτιά σε επεμβάσεις. Οι 13 από τις 59 ανεμογεννήτριες της εταιρείας χωροθετούνται εντός των δύο ΠΑΔ του Βερμίου και αναλύοντας δορυφορικές εικόνες υπολογίσαμε ότι τα γήπεδά τους έχουν καταλάβει ως τώρα 272 στρέμματα παρθένων εκτάσεων διανοίγοντας 12 χιλιόμετρα νέων δρόμων εντός τους. 

Η απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων (ΑΕΠΟ) του 2014 έθετε περιορισμούς πλάτους δρόμων στα πέντε μέτρα. Το 2021 η ΑΕΠΟ τροποποιήθηκε και το πλάτος των δρόμων επιτράπηκε να φτάσει τα 10 μέτρα, πιθανότατα ώστε να χωρέσουν οι νέες, μεγαλύτερες ανεμογεννήτριες. Με διάμετρο φτερωτής (πρόκειται για το σύνολο των πτερυγίων) στα 155 μέτρα, το συνολικό ύψος θα αγγίζει πλέον τα 197,5 μέτρα (από 90 μέτρα φτερωτής στα αρχικά σχέδια). Στην αρχική εκδοχή του το έργο στο Βέρμιο περιλάμβανε περισσότερες ανεμογεννήτριες μικρότερης ισχύος. Κατέληξε στην τωρινή μορφή του μετά από έναν κυκεώνα αντιδράσεων της τοπικής κοινωνίας και δικαστικών προσφυγών. 

Συνεχίζουμε ακολουθώντας ένα φορτηγό της εταιρείας που ανεβαίνει προς την κορυφή. Κάθε 200 μέτρα περίπου συναντάμε μεγάλα πλατώματα για την ευκολότερη πλοήγηση των εργοταξιακών οχημάτων, ενώ κάθε 500 μέτρα ένα «ξυρισμένο» ύψωμα έχει μετατραπεί σε γήπεδο χαλικιών που περιμένει υπομονετικά την ανεμογεννήτριά του. 

Δίπλα στις αγελάδες, το κόκκινο φρεσκοσκαμμένο χώμα αντικαθιστά το κίτρινο των ξερών χορταριών. Φορτηγά, εκσκαφείς και σπαστήρες σηκώνουν ένα θολό σύννεφο σκόνης και στο πλάι του δρόμου οι στοιβαγμένοι κορμοί του κομμένου δάσους κείτονται πλάι σε βαθιές εκσκαφές για την υπογειοποίηση καλωδίων.

Η Aer Soleir δεν τοποθετήθηκε σχετικά με τη μελέτη των ΠΑΔ ή την εμπλοκή της Amazon. Σχολίασε ότι το έργο «συμπλέει με το ελληνικό και ευρωπαϊκό ρυθμιστικό πλαίσιο», οι εν εξελίξει εργασίες σέβονται τους περιβαλλοντικούς όρους και έχουν διατεθεί πόροι δύο εκατομμυρίων σε έργα αναδάσωσης. «Το έργο συνεισφέρει στην καταπολέμηση της κλιματικής κρίσης, στηρίζει την τοπική οικονομία και σέβεται την βιοποικιλότητα», μας απάντησε.

Οι πλήρεις απαντήσεις της Aer Soleir εδώ.

Ενεργειακοί κολοσσοί εναντίον απάτητων βουνών

Κερδισμένοι από την καταπάτηση των πιο παρθένων οικοσυστημάτων βγαίνουν οι μεγάλοι παγκόσμιοι και εγχώριοι ενεργειακοί παίκτες. Ακολουθώντας την αλυσίδα των θυγατρικών εταιρειών πίσω από τις φαινομενικά μικρές εταιρείες ειδικού σκοπού κάθε αιολικού σταθμού υπό κατασκευή, κρύβονται ονόματα που κάνουν κρότο: Amazon, Mitsubishi, Iberdrola, EDF, EDP, ΔΕΗ, CNI, InterPhoton είναι μόνο μερικά από αυτά. 

Στο βουνό Άσκιο της Κοζάνης, έργο της Χ.ΡΟΚΑΣ ΑΒΕΕ, μέλος του ισπανικού ομίλου Iberdrola, έχει καταλάβει μεγάλο μέρος της ΠΑΔ. 

Λίγα χιλιόμετρα πιο δίπλα, στο ίδιο βουνό, η ΔΕΗ διατηρεί τον αιολικό σταθμό «Κουκούλι», επίσης εντός μιας άλλης ΠΑΔ. Στη ΔΕΗ ανήκει και άλλο ένα έργο, αυτή τη φορά στο βουνό Σαγγίας της Ανατολικής Μάνης.

Η γνωστή μας από το Βέρμιο Aer Soleir είναι ιδιοκτήτρια και του αιολικού σταθμού «Μεσοκορφή» στην Τρίπολη, εντός μιας από τις μεγαλύτερες ΠΑΔ της Ελλάδας (22η στον κατάλογο) πάνω στο βουνό Χτενιάς. Εκεί, η κατάληψη γης πρόκειται να επεκταθεί καθώς βεβαίωση παραγωγής εντός της έχει λάβει και έργο της εταιρείας Volton, συμφερόντων Μπάκου – Καϋμενάκη.

Η Βοιωτία είναι η περιοχή με τα περισσότερα έργα αιολικών πάνω σε απάτητες περιοχές. Στο βουνό Ζαγαράς κατασκευάζονται τρία διαφορετικά έργα στις θέσεις «Ζαγαράς», «Κορφή» και «Άσκρη 5» των εταιρειών Κάδμειος Άνεμος (θυγατρική της πορτογαλικής EDP – Energias de Portugal, της πορτογαλικής ΔΕΗ), CNI Energy (ελληνική, συμφερόντων Κωνσταντόπουλου) και Σκουντέρι Ενεργειακής αντίστοιχα. 

Λίγο πιο δίπλα, στον Ελικώνα, βρίσκεται το έργο της εταιρείας ειδικού σκοπού Ανεμοέλξις, του γαλλικού ομίλου EDF – Électricité de France (της γαλλικής ΔΕΗ, μίας από τις μεγαλύτερες εταιρείες παραγωγής ηλεκτρικού στον κόσμο), ενώ η Αιολική Σπιθάρη του ελληνικού ομίλου Interphoton χτίζει εντός μιας ΠΑΔ του Κιθαιρώνα. Τέλος, στο Μεσσάπιον Όρος κοντά στη Χαλκίδα, χτίζει η Gadir Ενεργειακή, θυγατρική της δανέζικης European Energy, μέρος της οποίας ανήκει στον ιαπωνικό κολοσσό Mitsubishi HC Capital. 

Προς το παρόν, τα περισσότερα έργα υπό κατασκευή καταλαμβάνουν περιοχές έκτασης μεταξύ ενός και πέντε τετραγωνικών χιλιομέτρων. Ανάμεσα στα έργα που έχουν λάβει βεβαίωση παραγωγής μετά την έκδοση των ΠΑΔ, όμως, ξεχωρίζουν τρεις περιπτώσεις που θα καλύψουν τρεις από τις μεγαλύτερες ΠΑΔ της χώρας: το Μενοίκιο Όρος, το Χιονοβούνι Σερρών και το όρος Πυξαριά Ευβοίας. 

Στο Χιονοβούνι, την όγδοη μεγαλύτερη απάτητη περιοχή,  η CNI Energy (που ήδη κατασκευάζει αιολικό σε ΠΑΔ του βουνού Ζαγαρά στον Αλίαρτο και δεν απάντησε στα ερωτήματά μας) έλαβε βεβαίωση παραγωγής για πάρκο 75 ανεμογεννητριών, ισχύος 315 MW. Αν το έργο κατασκευαστεί, το μεγαλύτερο μέρος της απάτητης περιοχής θα καταστραφεί. Την ίδια στιγμή, οι 62 ανεμογεννήτριες συμφερόντων της ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή αναμένεται να καταλάβουν όλο το νότιο τμήμα του Μενοίκιου (ένατη μεγαλύτερη ΠΑΔ της χώρας).

Στη βραχεία λίστα των περιοχών που έχουν μπει επισήμως στο στόχαστρο  βρίσκονται και οι δύο ΠΑΔ του όρους Πυξαριά στην Εύβοια. Η πολύ πρόσφατη μελέτη (2025) του Εργαστηρίου Βιοποικιλότητας μας δίνει πολύ ακριβείς αριθμούς: με την κατασκευή του έργου η περιοχή άγριας φύσης στον Πυξαριά θα πέσει από τα 60 στα 4,6 τ.χλμ., εξαφανίζοντας τελείως τη μικρή ΠΑΔ και καταστρέφοντας το 77% της μεγάλης. 

Στείλαμε ερωτήματα στις παραπάνω εταιρείες (πλην της Σκουντέρι Ενεργειακής με την οποία δεν καταφέραμε να επικοινωνήσουμε). Μας απάντησαν μόνο οι έξι (Interphoton, Iberdrola, European Energy, EDF, ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή και Aer Soleir). Κοινό επιχείρημα αποτελεί η πλήρης συμμόρφωση με το νομοθετικό πλαίσιο, που δεν δεσμεύει τις εταιρείες σε τίποτα αναφορικά με τις μη θεσμοθετημένες ΠΑΔ. Κάποιες εταιρείες επικαλούνται επιπλέον ότι η περιβαλλοντική αδειοδότησή τους εκδόθηκε πριν την έκδοση των ΠΑΔ. 

Η μοναδική εταιρεία που διαψεύδει τα μεγέθη των χαμένων εκτάσεων που υπολογίσαμε (109 στρέμματα και 4,2 χιλιόμετρα νέων δρόμων) είναι η Interphoton, χωρίς όμως να υποδεικνύει ποια είναι κατά την εκτίμησή της τα ορθά μεγέθη δέσμευσης γης από το έργο της «Μαύρο Σπιθάρι» στη Βοιωτία.

Διαβάστε όλες τις απαντήσεις των εταιρειών εδώ: Rokas Iberdrola, European Energy, Interphoton, EDF, ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή.

Το κράτος που απεμπολεί το εργαλείο των ΠΑΔ

Γιατί το ελληνικό κράτος δεν εντάσσει και τις υπόλοιπες ΠΑΔ στο δίκτυο προστασίας, χαράσσοντας μια πολιτική όπου κλίμα και βιοποικιλότητα δεν θα ανταγωνίζονται για τα ίδια εδάφη; 

Εξάλλου, έχει διαπιστωθεί εδώ και χρόνια ότι οι απαιτήσεις της Ελλάδας σε καθαρή ενέργεια μπορούν να καλυφθούν από έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) χωροθετημένα στο 40% της ελληνικής επικράτειας, σε περιοχές εκτός αδιατάρακτων οικοσυστημάτων.

Δείξαμε τα ευρήματά μας στον υφυπουργό Ενέργειας Νίκο Τσάφο. Μας απάντησε ότι το ειδικό χωροταξικό σχέδιο για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας βρίσκεται υπό διαμόρφωση και δεν μπορεί να δεσμευτεί για τη συμπερίληψη των ΠΑΔ στις ζώνες αποκλεισμού. Δεν σχολίασε τα 12 ήδη υπάρχοντα έργα, ενώ για τα υπόλοιπα 195 επεσήμανε ότι οι βεβαιώσεις παραγωγού συχνά δεν οδηγούν πουθενά. Παραδέχθηκε πάντως ότι οι βεβαιώσεις αυτές «ίσως δίνονται πολύ εύκολα».

Λύση θα αποτελούσε η θεσμική θωράκιση όλων των απάτητων περιοχών με προεδρικά διατάγματα (ΠΔ) και όχι διετούς ισχύος υπουργικές αποφάσεις (όπως έχουν οι ήδη προστατευόμενες ΠΑΔ).

Η απόλυτη προστασία του 10% της χερσαίας επιφάνειας είναι στρατηγική της ΕΕ, ενσωματωμένη στην ελληνική νομοθεσία με τον ν. 5037/2023. Τουλάχιστον για όσες ΠΑΔ βρίσκονται εντός περιοχών Natura 2000, η Ελλάδα πρέπει να ολοκληρώσει τις ΕΠΜ (Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες) ώστε να καθορίσει τις επιτρεπόμενες χρήσεις γης εντός Natura και στόχους διατήρησης (καθυστέρηση για την οποία η χώρα καταδικάστηκε στο Δικαστήριο της ΕΕ το 2020) και οι ΠΑΔ να χαρακτηριστούν ζώνες αυστηρής προστασίας. Ο υφυπουργός δήλωσε αναρμόδιος να μας απαντήσει στο κατά πόσο οι ΕΠΜ θα εκδοθούν πριν το χωροταξικό σχέδιο των ΑΠΕ (ώστε να αποτελέσουν τμήμα του). 

Ελλείψει ολοκληρωμένου χωροταξικού σχεδίου για τις ΑΠΕ και ισχυρού νομοθετικού πλαισίου, όλο και περισσότερες ΠΑΔ κινδυνεύουν να εξαφανιστούν. Πρόκειται για μια αργή και σιωπηλή νομιμοποίηση των αιολικών στα πιο παρθένα οικοσυστήματα, μιας κι όταν -κι αν ποτέ- η Ελλάδα συμπεριλάβει όλο το δίκτυο ΠΑΔ στη ζώνη αποκλεισμού, οι συγκεκριμένες περιοχές ίσως να μην πληρούν πλέον τα κριτήρια, καθώς θα έχουν ήδη καταπατηθεί. 

«Αν επέστρεφε ο παππούς μου και έβλεπε τι γίνεται στο βουνό», μας λέει κάτοικος της περιοχής που διστάζει να δώσει το όνομά του, «θα πέθαινε ξανά».

H έρευνα Green to Grey, υπό τον συντονισμό του Arena for Journalism in Europe και της κρατικής νορβηγικής τηλεόρασης NRK, διενεργήθηκε από τα εξής μέσα ενημέρωσης: De Standaard (Βέλγιο), Le Monde (Γαλλία), Long Play (Φινλανδία), Die Zeit (Γερμανία), Reporters United (Ελλάδα), Facta (Ιταλία), NRK (Νορβηγία), Gazeta Wyborcza (Πολωνία), Datadista (Ισπανία), The Black Sea (Τουρκία) και The Guardian (Βρετανία). 

Η έρευνα συγχρηματοδοτήθηκε από το journalismfund.eu και από το IJ4EU.

Επιστημονική υποστήριξη: Νορβηγικό Ινστιτούτο Ερευνών για τη Φύση (NINA).

Όλες οι δημοσιεύσεις της έρευνας βρίσκονται στην ιστοσελίδα greentogrey.eu.