Τα πράγματα δεν είναι καλά για τη βιομηχανία της βιοτεχνολογίας – στην Ευρώπη τουλάχιστον. Αν η ΕΕ τηρήσει τις δεσμεύσεις της, όπως απορρέουν από την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (European Green Deal) και τη «Στρατηγική από το Αγρόκτημα στο Πιάτο» (Farm to Fork Strategy), ο στόχος είναι ως το 2030 τα φυτοφάρμακα να έχουν μειωθεί κατά 50% και η γεωργία να είναι βιολογική κατά 25%.

Το Corporate Europe Observatory (Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο των Πολυεθνικών), την έρευνα του οποίου παρουσιάζει σήμερα το Reporters United, μιλάει για «υπαρξιακή κρίση» του τομέα της βιοτεχνολογίας, και για πολυεθνικές που κυριαρχούν στο χώρο των φυτοφαρμάκων και των σπόρων όπως η Bayer, η BASF, η Corteva (DowDupont) και η Syngenta (ChemChina).

Σύμφωνα με την έκθεση Uncovered: the biotech industry’s latest lobby tactics to deregulate new GM crops and animals in Europe του CEO, στόχος του λόμπι της βιοτεχνολογίας είναι να πείσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση να επιτρέψει την προσφορά γενετικά τροποποιημένων ζώων και φυτών δίχως αυτή να περιορίζεται από κανενός είδους ελέγχους, παρακολούθηση ή ανάγκη επισήμανσης.

Στις 25 Ιουλίου 2018, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο εξέδωσε μια απόφαση κομβικής σημασίας για τα προϊόντα που έχουν παραχθεί με τεχνικές γενετικής τροποποίησης.

Ο ανώτατος δικαστικός θεσμός σε ευρωπαϊκό επίπεδο κλήθηκε από τη γαλλική δικαιοσύνη να συνεισφέρει την άποψή του σχετικά με την προσφυγή της Confédération Paysanne, μιας γαλλικής αγροτικής ένωσης που προασπίζει τα συμφέροντα των μικρών παραγωγών και οκτώ ακόμη ενώσεων, ως προς το εάν οι οργανισμοί που έχουν παραχθεί με μεταλλαξιγένεση αποτελούν γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (GMOs). (Κατά τη μεταλλαξιγένεση ένας οργανισμός εκτίθεται σε ραδιενέργεια ή χημικά ώστε να δημιουργηθεί μία μη συγκεκριμένη, αλλά μόνιμη αλλαγή)

Οι προσφεύγοντες υποστήριζαν πως τα προϊόντα που έχουν δημιουργηθεί με αυτόν τον τρόπο ενέχουν κινδύνους για το περιβάλλον και την υγεία ανθρώπων και ζώων, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που αυτό ισχύει για τους GMOs που παράγονται με διαγονιδιακή τεχνολογία.

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποφάσισε πως όλα τα προϊόντα που έχουν παραχθεί με τεχνικές γενετικής τροποποίησης αποτελούν GMOs και, ως εκ τούτου, εντάσσονται κατ’ αρχήν εντός του πλαισίου εφαρμογής της κοινοτικής Οδηγίας 2001/18 για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς κι υπόκεινται, επομένως, στις σχετικές ισχύουσες υποχρεώσεις.

Έκτοτε, το λόμπι των μεγάλων εταιρειών της βιοτεχνολογίας έχει επιδοθεί σε μια εκστρατεία άσκησης επιρροής στις Βρυξέλλες, έχοντας θέσει στο στόχαστρό του τις ισχύουσες προδιαγραφές σχετικά με τους GMOs.

Οι GMOs στην Ευρώπη

Η τροποποίηση γενετικού υλικού (DNA) εφαρμόστηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1970 και είναι μια από τις πλέον σύγχρονες μεθόδους για την εισαγωγή νέων χαρακτηριστικών σε μικροοργανισμούς, ζώα ή φυτά.

Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τους GMOs, τον τρόπο διάθεσής τους στην αγορά και τις προδιαγραφές που θα πρέπει να πληρούνται, ισχύει από την αρχή της δεκαετίας του 1990 και έχει σκοπό «να προστατεύσει την υγεία των πολιτών και το περιβάλλον δημιουργώντας συγχρόνως μία ενιαία αγορά για τη βιοτεχνολογία».

Η βιομηχανία επιδιώκει την απορρύθμιση του τοπίου

Το Παρατηρητήριο των Πολυεθνικών (CEO) είναι ερευνητική ομάδα που εδρεύει στις Βρυξέλλες και στόχο έχει να αποκαλύψει και να αμφισβητήσει την προνομιακή θέση των μεγάλων συμφερόντων στην άσκηση επιρροής στη διαδικασία λήψης αποφάσεων στο ανώτατο ευρωπαϊκό επίπεδο. Τους τελευταίους μήνες, το Reporters United έχει συνεργαστεί με το CEO για την ανάδειξη των τρόπων με τους οποίους οι πολυεθνικές του πετρελαίου και του αερίου σαμποτάρουν την Πράσινη Μετάβαση, και των τεχνικών που αξιοποιεί το λόμπι της καπνοβιομηχανίας για να προωθήσει τα συμφέροντά του εντός της Κομισιόν.

Οι ερευνητές του CEO έχουν εστιάσει την προσοχή τους στις στρατηγικές των συμφερόντων της βιοτεχνολογίας από το 2015 και ένα χρόνο αργότερα δημοσίευσαν την πρώτη τους έκθεση, που παρουσίαζε το πώς ο κλάδος επιδίωκε να προωθήσει ένα καθεστώς στο οποίο οι νεότερες τεχνικές γενετικής μηχανικής θα βρίσκονται εκτός ελέγχου στην Ευρώπη.

Τα τελευταία δυόμιση χρόνια, με την πραγματοποίηση αιτημάτων βάσει της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για το Δικαίωμα της Πρόσβασης στην Πληροφορία (Freedom of Information) προς τις ευρωπαϊκές, ολλανδικές, και βελγικές αρχές, το CEO απέκτησε έγγραφα που πιστοποιούν τις αμφιλεγόμενες μορφές που λαμβάνει σήμερα η άσκηση επιρροής από τη βιομηχανία προς την Κομισιόν. Τα έγγραφα βρίσκονται από σήμερα διαθέσιμα σε αυτή τη διεύθυνση.

«Τα έγγραφα που δημοσιεύουμε σήμερα αποκαλύπτουν την άνθιση πλατφορμών άσκησης επιρροής που καλούν για την απορρύθμιση των γενετικά τροποποιημένων φυτών και ζώων», δήλωσε στο Reporters United η ερευνήτρια του CEO Nina Holland.

Όπως συμπλήρωσε η Χόλαντ, «κάτι τέτοιο θα σήμαινε την απουσία ελέγχων, επίβλεψης ή της επιλογής του καταναλωτή για τους νέους GMOs. Θα πρέπει να είμαστε εξαιρετικά επιφυλακτικοί σχετικά με τις απόπειρες της βιομηχανίας της βιοτεχνολογίας να πλασάρει οι GMOs ως πράσινα και φιλικά προς το περιβάλλον. Την ίδια στιγμή, οι ίδιες ακριβώς αγροχημικές εταιρείες που βρίσκονται πίσω από το λόμπι της εκστρατείας της βιοτεχνολογίας, κάνουν πόλεμο στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (European Green Deal), προκειμένου να υπερασπιστούν την πώληση των επιβλαβών κι επικίνδυνων φυτοφαρμάκων τους».

Διαβούλευση με δυσανάλογη εκπροσώπηση

Τον Απρίλιο η γενική διεύθυνση Ασφάλειας Τροφίμων και Υγείας (DG SANTE) της Κομισιόν αναμένεται να δημοσιεύσει πόρισμα σχετικά με την εφαρμογή της προαναφερθείσας απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Τα περιεχόμενα του πορίσματος, που έχει ζητηθεί από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα βασίζονται σε διαβούλευση που έχει γίνει τόσο με τα κράτη-μέλη όσο και με τα ενδιαφερόμενα μέρη.

Ωστόσο, όπως επισημαίνεται στην έκθεση του CEO, η διαβούλευση δείχνει να έχει λάβει χώρα με συνθήκες σε μεγάλο βαθμό υπέρ των συμφερόντων της βιομηχανίας: Στη σχετική συνεδρίαση που πραγματοποιήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2020, από τη SANTE είχαν προσκληθεί αποκλειστικά οργανισμοί με έδρα τις Βρυξέλλες, και από τους 94 εξ αυτών μόλις έντεκα ήταν περιβαλλοντικές, καταναλωτικές και διατροφικές οργανώσεις, με τη συντριπτική πλειοψηφία των προσκεκλημένων να βρίσκεται κοντά στα συμφέροντα της βιομηχανίας.

Η έκθεση του CEO επικεντρώνεται σε τρεις κύριες τακτικές που αξιοποιούνται από τα επιχειρηματικά συμφέροντα: Oι δύο αφορούν τη δραστηριοποίηση ακαδημαϊκών ή βιοτεχνολογικών ιδρυμάτων, η δράση των οποίων όμως συνδέεται με την προάσπιση επιχειρηματικών συμφερόντων, και η τρίτη τον ολοένα και πιο ενεργό ρόλο της δεξαμενής σκέψης Re-Imagine Europe, μέσα από την ίδρυση ειδικού κλιμακίου που χρηματοδοτείται από το ίδρυμα Bill and Melinda Gates Foundation.

1. Τα μελανά σημεία μιας ανοιχτής επιστολής

Το EU-SAGE (Ευρωπαϊκή Βιώσιμη Γεωργία μέσα από την Επεξεργασία Γονιδιώματος) συστήνεται ως ένα δίκτυο που εκπροσωπεί ειδικούς των επιστημών των φυτών σε 134 ινστιτούτα επιστήμης και ενώσεις.

Αποτελεί μια ακόμη από τις πλατφόρμες άσκησης επιρροής και έχει ιδρυθεί από το Φλαμανδικό Βιοτεχνολογικό Ινστιτούτο (VIB), το οποίο, με βάση την έκθεση, από χρόνια επιδίδεται στην άσκηση πιέσεων για την απορρύθμιση του χώρου, και στο Διοικητικό Συμβούλιο του οποίου συμμετέχουν οι κολοσσοί Bayer και BASF.

Λίγους μήνες μετά την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, μια ομάδα ερευνητών του EU-SAGE απέστειλε επιστολή στον τότε πρόεδρο της Κομισιόν Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, εκφράζοντας ανησυχίες για τις επιπτώσεις της απόφασης. Οι ερευνητές του EU-SAGE κάλεσαν την Κομισιόν να εισηγηθεί πολιτικές που θα εξαιρούσαν τους νέους GMOs από την ισχύουσα νομοθεσία και τους περιορισμούς που επιβάλλει, και να διασφαλίσουν την υποστήριξη των κρατών-μελών προς αυτή την κατεύθυνση.

Όπως επισημαίνει στην έκθεσή του το CEO, ωστόσο, η επιστολή περιλαμβάνει ελάχιστα επιχειρήματα που να βασίζονται σε επιστημονικά στοιχεία σχετικά με την αγροτική παραγωγή ή τη βιοτεχνολογία. Αντιθέτως, η έμφαση δίνεται κυρίως στην ανάδειξη των εμποδίων με όρους καινοτομίας ή ανταγωνισμού που προκύπτουν από την επιβολή του ρυθμιστικού πλαισίου στους GMOs.

Ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζεται όταν ανατρέξει κανείς διεξοδικά στις υπογραφές που συνοδεύουν την επιστολή. Ενώ γίνεται λόγος για «περισσότερα από 120 Ευρωπαϊκά ερευνητικά ιδρύματα», ισχυρισμός που έχει έκτοτε επαναληφθεί σε δελτία τύπου και συνέδρια, οι ερευνητές του CEO υποστηρίζουν πως οι πραγματικοί αριθμοί έχουν μεγεθυνθεί: υπολογίζουν πως 45 από τις υπογραφές δεν εκπροσωπούν ιδρύματα αλλά ιδιώτες, ενώ 33 ακόμη προέρχοναι από φορείς αμφιβόλου αξιοπιστίας ή που, απλώς, δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ερευνητικά ιδρύματα.

Σε κάποιες περιπτώσεις πρόκειται για αλληλοεπικάλυψη υπογραφών: την επιστολή μπορεί να έχουν υπογράψει τόσο ένας φορέας όσο και κάποιος εκπρόσωπός του. Σε τουλάχιστον δύο περιπτώσεις, όταν πρυτάνεις αντιλήφθηκαν πως τα σήματα των πανεπιστημίων τους έχουν χρησιμοποιηθεί στην επιστολή, ζήτησαν να αφαιρεθούν.

2. Οι συναντήσεις του EPSO με «επιλεγμένους» αξιωματούχους

Ισχυρότερης μορφής πιέσεις εντοπίζονται στην δραστηριοποίηση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φυτικής Επιστήμης (European Plant Science Organization, EPSO), που ιδρύθηκε το 2000 και υποστηρίζει πως εκπροσωπεί περισσότερα από 200 ερευνητικά ινστιτούτα, τμήματα και πανεπιστήμια από περισσότερες από 31 χώρες.

Μέσα στο 2019 και το 2020, οι εκπρόσωποι του EPSO εστίασαν το ενδιαφέρον τους στους αξιωματούχους των κρατών-μελών που είχαν επιδείξει μια σχετικά ανοικτή διάθεση απέναντι στο ενδεχόμενο της απορρύθμισης του κλάδου των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών, επιζητώντας αποκλειστικά με αυτούς τον ορισμό σχετικών συναντήσεων όπου μπορούν να προωθήσουν τις θέσεις τους.

Από κοινού με τον EuropaBio, τη μεγαλύτερη ένωση εταιρειών βιοτεχνολογίας, μέλη της οποίας αποτελούν μεταξύ άλλων η Monsanto και η Bayer, ο EPSO έχει ιδρύσει την πλατφόρμα «Plants for the Future», που συνυπέγραψε επίσης μια επιστολή προς τα κράτη-μέλη ενάντια στην απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Ο EPSO αποτελείται  κι αυτός από μέλη, κατά βάση μεγάλες εταιρείες όπως η EuropaBio, Bayer, BASF.

Στις συναντήσεις εκπροσώπων του EPSO με αξιωματούχους των κρατών-μελών, αντικείμενο του διαλόγου αποτελούσε το πώς θα μπορούσαν να παρακαμφθούν οι περιορισμοί που ισχύουν για τους GMOs στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Προς αυτή την κατεύθυνση, συζητήθηκε τόσο το ενδεχόμενο της λήψης νομικών πρωτοβουλιών όσο και της αξιοποίησης συγκεκριμένων εμβληματικών πρότζεκτ που θα μπορούσαν να κερδίσουν τους Ευρωπαίων πολίτες και νομοθέτες.

3. Re-Imagine Europe: Ο ρόλος του Ιδρύματος Γκέιτς

Η τρίτη πρακτική που αναφέρεται στην έκθεση αφορά την εμπλοκή του Bill Gates and Melinda Foundation (BMGF), δηλαδή του ιδρύματος του Μπιλ Γκέιτς και της συζύγου του, που σκοπό έχει «την καταπολέμηση της φτώχειας, των ασθενειών και της ανισότητας στον κόσμο». (To BMGF έχει γίνει το τελευταίο έτος ακόμα πιο διάσημο λόγω της εκτεταμένης χρηματοδότησής που παρέχει σε οργανισμούς και εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην έρευνα των εμβολίων.)

Το BMGF έχει χρηματοδοτήσει με 1,5 εκατ. ευρώ τη δεξαμενή σκέψης Re-Imagine Europa, η οποία έχει ιδρύσει το ειδικό κλιμάκιο για τη βιώσιμη γεωργία και καινοτομία «Taskforce on Sustainable Agriculture and Innovation», που σύμφωνα με τους ερευνητές του CEO σκοπό έχει την άσκηση επιρροής για την απορρύθμιση των GMOs στο όνομα δήθεν του αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής.

Στα χαρτιά, το Re-Imagine Europa φιλοδοξεί να αναπτύξει νέες πολιτικές ιδέες, που θα ενισχύουν τον ρόλο της Ευρώπης ως παγκόσμιας οικονομικής δύναμης στον 21ο αιώνα και να διασφαλίσει ένα μέλλον ευημερίας με ειρήνη, ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη στους πολίτες της.

Ωστόσο, στην έκθεση επισημαίνεται πως με πρόσχημα τη σημαία της κλιματικής αλλαγής, στόχος παραμένει να μην υποβάλλονται σε έλεγχο τα νέα προϊόντα που έχουν τροποποιηθεί γενετικά.

Το απόγευμα της Παρασκευής 27 Μαρτίου γνωστοποιήθηκε η σύσταση της ειδικής επιτροπής του Re-Imagine Europa. Στα 53 μέλη συγκαταλέγονται εκπρόσωποι των συμφερόντων της βιομηχανίας (π.χ. Bayer, EuropaBio, EuroSeeds, BASF) ενώ μόλις δύο από τα μέλη έχουν θέσεις που απέχουν από την απορρύθμιση.

Δεν είναι η πρώτη φορά που το Ίδρυμα Γκέιτς χρηματοδοτεί ένα εγχείρημα τέτοιου είδους. Το 2017, τα Gene Drive Files αποκάλυψαν ότι το Ίδρυμα είχε καταβάλει συναφές ποσό σε μια εταιρεία λόμπι, που σκοπό είχε να παρακάμψει τη μοναδική διαδικασία των εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ σχετικά με την αντιμετώπιση γονιδιακών οδηγών, μια εξαιρετικά αμφιλεγόμενη εφαρμογή τεχνικών επεξεργασίας γονιδιώματος.

Το Ίδρυμα Γκέιτς ξόδεψε επίσης δισ. ευρώ στο πρόγραμμα «Συμμαχία για μια Πράσινη Επανάσταση στην Αφρική» (AGRA), αλλά δέχθηκε ισχυρή κριτική για τον εγκλωβισμό των Αφρικανών αγροτών σε ένα σύστημα σχεδιασμένο περισσότερο για τα οφέλη των μεγάλων εταιρειών παρά τα δικά τους. Το Ίδρυμα έχει επίσης χρηματοδοτήσει με έως και 22 εκατ. δολάρια την Cornell Alliance for Science, που σκοπό έχει ρητά την προώθηση των GMOs, και για την οποία ο οργανισμός US Right to Know έχει δημοσιεύσει μια σύνοψη των παραπλανητικών τακτικών που συχνά αξιοποιούνται.

Η έκθεση «Gates to a Global Empire» («Ο Γκέιτς προς μια Παγκόσμια Αυτοκρατορία» λογοπαίγνιο με τη λέξη Gates που σημαίνει Πύλες), που έχει γραφτεί από οργανώσεις και συγγραφείς ανά τον κόσμο, περιγράφει ένα μοτίβο σχετικά με τη δραστηριοποίηση του Ιδρύματος Γκέιτς: Αφού πρώτα τεθεί στην παγκόσμια ατζέντα ένα ζήτημα, το Ίδρυμα θα προτείνει κάποια τεχνολογική λύση. Στη συνέχεια, θα χρηματοδοτήσει start-ups, ερευνητικά κέντρα και ερευνητικά τμήματα εταιρειών για να αναπτύξουν την σχετική τεχνολογία, ενώ άλλες πρωτοβουλίες που συνδέονται με το Ίδρυμα θα ξεκινήσουν να ασκούν πίεση ζητώντας την ελάφρυνση του ελεγκτικού πλαισίου που συνδέεται με την υλοποίηση της.

Στη συνέχεια, ιδιωτικές εταιρείες μπορούν να αναλάβουν τη διάθεση του προϊόντος. Όλη αυτή η διαδικασία, υποστηρίζει η έκθεση, κρύβεται πίσω «από τη ρητορική ενός ανθρωπιστικού σκοπού ανάπτυξης, όπως η αύξηση του εισοδήματος για τους μικρούς παραγωγούς ή η εύρεση λύσεων για την κλιματική αλλαγή».

Τι μέλλει γενέσθαι

Έως το τέλος Απριλίου η Κομισιόν αναμένεται να δημοσιεύσει μια έκθεση, που της ζητήθηκε από το Συμβούλιο κατά τη φινλανδική προεδρία, καθώς τα κράτη-μέλη ήθελαν να πληροφορηθούν σχετικά με πρακτικά ζητήματα που προκύπτουν ως προς την υλοποίηση της απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου.

Εκτιμάται πως στην έκθεση θα περιλαμβάνονται και πολιτικές που πιθανόν να προτείνουν τροποποιήσεις για το νομικό πλαίσιο σχετικά με τους GMOs. Ωστόσο, την ίδια στιγμή που φορείς της κοινωνίας των πολιτών και εκπρόσωποι των παραγωγών καλούν την ΕΕ να δώσει προτεραιότητα στην προστασία του περιβάλλοντος και της υγείας, πρόσφατη έρευνα των Φίλων της Γης (Friends of the Earth Europe) υποστηρίζει πως «προκύπτουν ισχυρές ανησυχίες ότι η όλη διαδικασία έχει καταληφθεί από τη βιομηχανία», λόγω της κατά πολύ σημαντικότερης συμμετοχής της βιομηχανίας στη διαβούλευση στην οποία βασίστηκε η έκθεση.

Τον Μάιο και τον Ιούνιο, τα κράτη-μέλη αναμένεται να τοποθετηθούν σχετικά με την έκθεση στο Συμβούλιο Γεωργίας και Αλιείας και το Συμβούλιο Περιβάλλοντος.