Βίντεο & Φωτογραφίες: Κώστας Παπαδάκης

Τα 106 χιλιόμετρα από την Τιθορέα, στη ρίζα του Παρνασσού, ως τον Δομοκό, λίγο μετά τη Λαμία, είναι το πιο σύγχρονο κομμάτι του ελληνικού σιδηροδρομικού δικτύου. Κι όμως, στο τμήμα αυτό περισσότεροι από 10.000 στρωτήρες (τραβέρσες από προεντεταμένο σκυρόδεμα πάνω στις οποίες πατούν οι σιδηροτροχιές) έχουν υποστεί ρωγμές, σύμφωνα με επιστολή της κοινοπραξίας ΑΚΤΩΡ – ΑΒΑΞ – ΤΕΡΝΑ προς την ΕΡΓΟΣΕ, που φέρνει στο φως το Reporters United. 

«Δεν κοιμάμαι το βράδυ», λέει στέλεχος της ΕΡΓΟΣΕ που γνωρίζει το θέμα. Οι περισσότεροι ρηγματωμένοι στρωτήρες δεν είναι ακόμα επικίνδυνοι για την κυκλοφορία, αλλά τουλάχιστον 1.000 εξ αυτών απαιτούν άμεση αντικατάσταση – και όσο το πρόβλημα κρύβεται κάτω από το χαλί, τόσο γιγαντώνεται. Ο αριθμός 1.000 αποτελεί εκτίμηση στελέχους και μπορεί να αλλάξει όταν τελειώσει η διαδικασία αξιολόγησης της σοβαρότητας των ρωγμών.

Στήριξε την ανεξάρτητη δημοσιογραφία του Reporters United εδώ!

Τρία έγγραφα, από τρεις διαφορετικές χρονιές (2019, 2021, 2023) και από τρεις διαφορετικούς φορείς με αρμοδιότητα στο ζήτημα (ΟΣΕ, Πολυτεχνείο Θεσσαλονίκης, κοινοπραξία ΑΚΤΩΡ – ΑΒΑΞ – ΤΕΡΝΑ) τεκμηριώνουν με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο το πρόβλημα.  

«Είναι η πρώτη φορά που το ακούω. Δεν ξέρω αν έχει ενημερωθεί το υπουργείο Μεταφορών, εμείς πάντως δεν γνωρίζουμε τίποτα»

Ιωάννα Τσιαπαρίκου, πρόεδρος Ρυθμιστικής Αρχής Σιδηροδρόμων προς το Reporters United.

Οι πρώτοι ρηγματωμένοι στρωτήρες εντοπίστηκαν το 2019, ενώ το 2021, μελέτη του Πολυτεχνείου της Θεσσαλονίκης, η οποία δημοσιεύεται για πρώτη φορά από το Reporters United, έδειξε ότι η συντριπτική πλειοψηφία των στρωτήρων που εξετάστηκαν δεν κάλυπταν τα πρότυπα ασφαλείας. Τα αποτελέσματα της μελέτης αποσιωπήθηκαν.

Διαβιβάζοντας τη μελέτη στην ΕΡΓΟΣΕ, το 2021, η κοινοπραξία γράφει ότι στις τακτικές επιθεωρήσεις διαπιστώνεται ότι «ο αριθμός των ρηγματωμένων στρωτήρων αυξάνεται και η κατάστασή τους σταδιακά επιδεινώνεται».

Έχουμε φθάσει στο 2023 και ο αριθμός των προβληματικών στρωτήρων έχει στο μεταξύ εκτοξευθεί στους 10.689. Κι ακόμη δεν έχουν ξεκινήσει οι εργασίες αντικατάστασης. Στους δείκτες παρακολούθησης της εκτέλεσης του σχετικού έργου, που αφορά 850 στρωτήρες, ο βαθμός υλοποίησης είναι 0%.

Επτασφράγιστο μυστικό

Το πρόβλημα παραμένει τελείως άγνωστο όχι μόνο στους επιβάτες και τους εργαζομένους του σιδηροδρομου, αλλά και στην αρχή που έχει την αρμοδιότητα της ασφάλειας, τη Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων (ΡΑΣ). «Είναι η πρώτη φορά που το ακούω», λέει στο Reporters United η επικεφαλής της ΡΑΣ Ιωάννα Τσιαπαρίκου. «Δεν ξέρω αν έχει ενημερωθεί το υπουργείο Μεταφορών, εμείς πάντως δεν γνωρίζουμε τίποτα».

Οι ρηγματωμένοι στρωτήρες εντοπίζονται τόσο στη γραμμή ανόδου (προς Θεσσαλονίκη) όσο και καθόδου (προς Αθήνα). Κάποια σημεία είναι ιδιαιτέρως επιβαρυμένα. Για παράδειγμα, στην περιοχή από το 181ο ως το 186ο χιλιόμετρο της γραμμής ανόδου έχουν ρηγματωθεί 2.350 από τους περίπου 8.300 στρωτήρες – παραπάνω από ένας στους τέσσερις. 

Η συντριπτική πλειονότητα των ρηγματωμένων στρωτήρων παρήχθησαν στα τέλη του 2008 και στις αρχές του 2009 από τη ΣΤΡΩΤΗΡΕΣ ΑΕΒΕ, εταιρεία στην οποία η ΤΕΡΝΑ κατείχε το 51%. Η τοποθέτησή τους ξεκίνησε το 2014, ενώ το 2019, μόλις ένα χρόνο μετά την έναρξη κυκλοφορίας στο συγκεκριμένο τμήμα, έγινε σαφές ότι κάτι δεν πάει καλά. 

Τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς, όταν εντοπίστηκαν 250 ρηγματωμένοι στρωτήρες, ο ΟΣΕ χαρακτήρισε το πρόβλημα «σημαντικό» και ζήτησε την άμεση αντικατάστασή τους. 

Στο έγγραφο του ΟΣΕ, το οποίο φέρνουμε στο φως, ο Γενικός Διευθυντής Δικτύου ζητάει από τον διευθύνοντα σύμβουλο της ΕΡΓΟΣΕ να προβεί σε ενέργειες «αντικατάστασης το ταχύτερο δυνατόν των προβληματικών στρωτήρων». 

Πέρασαν τέσσερα χρόνια στη διάρκεια των οποίων η ΕΡΓΟΣΕ απλώς παρακολουθούσε το πρόβλημα να μεγαλώνει. Κανείς από όσους μίλησαν στο Reporters United στη διάρκεια της έρευνας δεν ήταν σε θέση να δώσει κάποια εξήγηση για την επικίνδυνη ολιγωρία της ΕΡΓΟΣΕ. 

Πηγές στην ΕΡΓΟΣΕ εξηγούν στο Reporters United πως αν εμφανιστούν σοβαρές ρηγματώσεις σε πολλούς στρωτήρες στη σειρά (κάτι που δεν συμβαίνει αυτή τη στιγμή), υπάρχει κίνδυνος να αλλάξει το πλάτος της γραμμής, το οποίο πρέπει να είναι ακριβώς ένα μέτρο και 435 χιλιοστά. «Εμείς έχουμε ρηγματωμένους και όχι σπασμένους στρωτήρες στη σειρά. Εάν οι ρηγματώσεις είναι μεγάλες, κάτι που δεν υπάρχει στη δική μας περίπτωση, προς το παρόν, τότε είναι δυνατόν να αυξηθεί το εύρος και να γίνει η γραμμή επισφαλής», αναφέρουν. 

Ο κίνδυνος εκτροχιασμού αυξάνεται όσο αυξάνονται οι ταχύτητες, γι’ αυτό μία από τις άμεσες λύσεις που θα μπορούσαν να υιοθετηθούν θα ήταν οι χαμηλότερες ταχύτητες (βραδυπορίες) στα προβληματικά σημεία – κάτι που όμως δεν έχει εφαρμοστεί ως τώρα. 

Στις 19 Ιουνίου 2023, η κοινοπραξία ΑΚΤΩΡ – ΑΒΑΞ – ΤΕΡΝΑ, ανάδοχος της σύμβασης 635, ενημέρωσε εγγράφως την ΕΡΓΟΣΕ ότι στην τελευταία καταμέτρηση εντοπίστηκαν 5.164 ρηγματωμένοι στρωτήρες στη γραμμή ανόδου και 5.525 στη γραμμή καθόδου. Από τους συνοδευτικούς πίνακες του εγγράφου το οποίο δημοσιεύουμε προκύπτει ότι ποσοστό 94% των ρηγματωμένων στρωτήρων έχει παραχθεί από τη ΣΤΡΩΤΗΡΕΣ ΑΕΒΕ. 

Σύμφωνα με εκτιμήσεις της ΕΡΓΟΣΕ, ο συνολικός αριθμός στρωτήρων από τις προβληματικές παρτίδες αγγίζει τους 15.000. Αυτοί οι 15.000 πρέπει να αντικατασταθούν στο σύνολό τους – είτε περιλαμβάνονται στους 10.689 που έχουν εμφανίσει πρόβλημα ως τώρα είτε όχι. Η διαδικασία προυποθέτει εκ περιτροπής μονοδρόμηση και θα απαιτήσει πολλούς μήνες από τη στιγμή που θα ξεκινήσει. 

Γνωρίζουν αλλά τρενάρουν τη λύση

Ποιος όμως θα καλύψει το κόστος αυτό; Η ΣΤΡΩΤΗΡΕΣ ΑΕΒΕ δεν υπάρχει πλέον, ενώ ακόμη κι αν λειτουργούσε, έχουν περάσει πάνω από 10 χρόνια από τις συγκεκριμένες προμήθειες και δεν ισχύει η εγγύηση. Θα πληρωθεί άραγε η ΤΕΡΝΑ, ως μέλος της κοινοπραξίας «Τιθορέα – Δομοκός», για να αντικαταστήσει τους προβληματικούς στρωτήρες που η θυγατρική της προμήθευσε; 

Πηγές από την ΕΡΓΟΣΕ αναφέρουν ότι το θέμα συζητήθηκε σε συνάντηση του υπουργού Μεταφορών Χρήστου Σταϊκούρα με τον Διευθύνοντα Σύμβουλο της ΕΡΓΟΣΕ Χρήστο Παληό, την Πέμπτη 27 Ιουλίου. 

Αν η αντικατάσταση των ρηγματωμένων στρωτήρων δρομολογηθεί άμεσα, η κυκλοφορία θα είναι πιο ασφαλής και τα χειρότερα θα αποφευχθούν – αλλά τα ερωτήματα θα παραμείνουν: Πώς η ΕΡΓΟΣΕ προμηθεύτηκε προβληματικό υλικό, και μάλιστα σε τόσο μεγάλες ποσότητες; Ποιοι βρίσκονταν στην επιτροπή παραλαβής της σύμβασης 10056 του Σεπτεμβρίου 2008 (συμβαση ανάμεσα στην ΕΡΓΟΣΕ και τη ΣΤΡΩΤΗΡΕΣ ΑΕΒΕ για την προμήθεια 50.000 στρωτήρων) και ποιες διαδικασίες ακολούθησαν; 

«Οταν παρουσιάζει ρηγματώσεις ένας στρωτήρας που δεν έχει καταπονηθεί, τότε πιθανώς να έχει γίνει κάποιο λάθος κατά την κατασκευή, ωρίμανση ή συντήρηση του στρωτήρα»

Καθηγητής ΑΠΘ Κωνσταντίνος Κατάκαλος στο Reporters United

Η διεύθυνση της ΕΡΓΟΣΕ δεν θέλησε να μιλήσει για το θέμα.

Η ΤΕΡΝΑ, ως μητρική της ΣΤΡΩΤΗΡΕΣ ΑΒΕΕ, υποστήριξε ότι επειδή η ΣΤΡΩΤΗΡΕΣ ΑΕΒΕ δεν υπάρχει πλέον, δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για τα υλικά (τσιμέντο, σκύρα, κτλ) που χρησιμοποίησε για την παραγωγή στρωτήρων την επίμαχη περίοδο του τέλους 2008 – αρχών 2009. «Η ΤΕΡΝΑ δεν έχει (και δεν θα μπορούσε να έχει) τέτοια δεδομένα από τα οποία να προκύπτει αιτιατά η προέλευση του προβλήματος», αναφέρει.

Στην απάντησή της εντοπίζει το πρόβλημα στη συγκεκριμένη περίοδο παραγωγής. «Η πρώτη βεβαιότητα έχει να κάνει με τη διαπίστωση ότι το πρόβλημα εντοπίζεται σε υλικά προμήθειας ΕΡΓΟΣΕ που παρήχθησαν την περίοδο από τα τέλη Νοεμβρίου του 2008 έως τα τέλη Φεβρουαρίου του 2009. Μέχρι σήμερα η Κοινοπραξία που εκτελεί το έργο δεν έχει λάβει οδηγίες από την ΕΡΓΟΣΕ για τον τρόπο αντιμετώπισης του θέματος», σημείωσε η ΤΕΡΝΑ. Τέλος, η εταιρεία δεσμεύτηκε ότι θα προσφέρει «κάθε δυνατή συνδρομή προς κάθε κατεύθυνση». Εδώ το σύνολο των απαντήσεων της εταιρείας. 

Διερευνώντας αν υπήρξαν επιπλέον προβληματικές παρτίδες άλλων εργοστασίων την ίδια περίοδο, μάθαμε ότι σημαντικά προβλήματα είχαν εμφανιστεί και σε στρωτήρες που είχε τοποθετήσει η εταιρεία ΠΡΟΚΕΛ στη γραμμή της βόρειας Ελλάδας – άγνωστο όμως πότε είχαν παραχθεί. Σύμφωνα με πηγές στην ΕΡΓΟΣΕ, η εταιρεία ανέλαβε την ευθύνη αμέσως μόλις εντοπίστηκε το πρόβλημα και προχώρησε με δικά της έξοδα στην αντικατάσταση των ρηγματωμένων στρωτήρων.

Η ΠΡΟΚΕΛ δεσμεύτηκε ότι θα μας απαντήσει – θα δημοσιεύσουμε τις απαντήσεις της μόλις τις λάβουμε.

Στο κομμάτι Τιθορέα – Δομοκός οι προβληματικοί στρωτήρες προήλθαν σχεδόν εξ ολοκλήρου από τη ΣΤΡΩΤΗΡΕΣ ΑΕΒΕ (που προμήθευσε περίπου έναν στους τρεις στρωτήρες για το κομμάτι αυτό) και όχι από τις εταιρείες ΣΥΠΡΟ (ΠΡΟΚΕΛ), ΠΡΕΜΙΞ και ΘΕΜΟΣ που μαζί προμήθευσαν τα υπόλοιπα δύο τρίτα.

2021, έκθεση του Πολυτεχνείου Θεσσαλονίκης

Οι δοκιμές στρωτήρων από το Τιθορέα – Δομοκός που έκανε το 2021 το Εργαστήριο Πειραματικής Αντοχής Υλικών και Κατασκευών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), υπό την καθοδήγηση του καθηγητή Κωνσταντίνου Κατάκαλου, δεν άφησαν αμφιβολίες ότι υπάρχει πρόβλημα. (Δεν ξέρουμε ποιας εταιρείας ρηγματωμένοι στρωτήρες δοκιμάστηκαν, αν και η ΕΡΓΟΣΕ γνωρίζει.) 

«Οι 11 από τους 15 υπό διερεύνηση στρωτήρες δεν καλύπτουν τους ελέγχους ρηγματώσεων», ανέφερε η έκθεση του ΑΠΘ. Στη συνέχεια το Εργαστήριο υπέβαλε 12 από τους στρωτήρες σε τεστ αντοχής μέχρι αστοχίας τους. «Από τους 12 στρωτήρες που ελέγχθηκαν τόσο για το εύρος των ρωγμών όσο και για την αντοχή τους, οι 11 δεν καλύπτουν το σύνολο των απαιτήσεων των προτύπων που διερευνήθηκαν», καταλήγει η έκθεση. Τέσσερις στρωτήρες βγήκαν ουσιαστικά άχρηστοι πριν καν τοποθετηθούν στη γραμμή και υποστούν την παραμικρή καταπόνηση.

«Οταν παρουσιάζει ρηγματώσεις ένας στρωτήρας που δεν έχει καταπονηθεί, τότε πιθανώς να έχει γίνει κάποιο λάθος κατά την κατασκευή, ωρίμανση ή συντήρηση του στρωτήρα», λέει ο καθηγητής Κωνσταντίνος Κατάκαλος, διευθυντης του Εργαστηρίου, στο Reporters United. Αν ο στρωτήρας έχει τοποθετηθεί στη γραμμή και έχει υποστεί καταπόνηση, τότε η εξήγηση κάποιων ρηγματώσεων είναι πολύ πιο σύνθετη διαδικασία. 

«Οι 11 από τους 12 υπό διερεύνηση στρωτήρες δεν καλύπτουν τους ελέγχους ρηγματώσεων»

Έκθεση Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Πώς είναι δυνατόν όμως, αν προέκυψε αστοχία στην παραγωγή, να μην αποτυπώθηκε στα τεστ παραγωγής και οι προβληματικές παρτίδες να πουλήθηκαν κανονικά; Δεν υπήρχε καμία ένδειξη ότι ένα υλικό που έχει προβλεπόμενη διάρκεια ζωής τεσσάρων δεκαετιών θα αστοχούσε μετά από ένα χρόνο χρήσης; 

«Αν οι στρωτήρες είναι ρηγματωμένοι από τις ντάνες [τον χώρο αποθήκευσης] τότε μάλλον μιλάμε για πρόβλημα παραγωγής», λέει στο Reporters United ο Γιώργος Ντινόπουλος, διευθύνων σύμβουλος της Themos SA, μίας εκ των τεσσάρων εταιρειών που προμήθευσαν την ΕΡΓΟΣΕ με στρωτήρες. «Στην παραγωγή χιλιάδες πράγματα μπορούν να πάνε στραβά, να μην είναι καλό το ψήσιμο, να μην είναι καλά τα σκύρα, το τσιμέντο, η προένταση, ένα σωρό πράγματα. Όλα αυτά τα ελέγχεις. Αν όμως έχουν περάσει τα 10 χρόνια θεωρώ μετά βεβαιότητας ότι ο κατασκευαστής δεν έχει κάποια συμβατική ευθύνη. Τώρα μπορείτε να πάτε σε ηθικό θέμα». Ο κ. Ντινόπουλος υποστηρίζει ότι υπάρχουν και άλλα σημεία στο σιδηροδρομικό δίκτυο με ρηγματωμένους στρωτήρες, «βεβαίως προέρχονται από πολύ παλαιότερες εργολαβίες, όχι καινούριες», λέει. 

Επιτόπια αυτοψία

Ένα απόγευμα της περασμένης εβδομάδας, το Reporters United βγήκε προς αναζήτηση ρηγματωμένων στρωτήρων. Στον καινούριο σταθμό της Κάτω Τιθορέας, οι στρωτήρες έφεραν την χάραξη Σ, που σημαίνει ότι παρήχθησαν από την ΣΤΡΩΤΗΡΕΣ ΑΕΒΕ. Στα μάτια μη ειδικού, η εικόνα ήταν πολύ χειρότερη από αυτήν που συναντήσαμε σε άλλα σημεία του δικτύου. Βρήκαμε πολλές επιφανειακές αλλοιώσεις και κάποια σπασίματα στις άκρες- βλάβες εμφανείς αλλά χαμηλής προτεραιότητας. Το πρόβλημα κρύβεται αλλού, σε ρωγμές που όταν πρωτοεμφανίζονται είναι υπερβολικά λεπτές ώστε να γίνουν αντιληπτές με γυμνό μάτι. Μηχανικός της ΕΡΓΟΣΕ που έχει άμεση αντίληψη του ζητήματος διαβεβαιώνει ότι οι έλεγχοι για την κατάσταση των ρηγματωμένων στρωτήρων στο τμήμα Τιθορέα-Δομοκός είναι διαρκείς και ότι γίνονται μεμονωμένες αντικαταστάσεις, μέχρι να ξεκινήσει (όποτε ξεκινήσει!) το μεγάλο πρόγραμμα αντικατάστασης.

Μετά τη σύγκρουση στα Τέμπη, τα ήδη αραιά δρομολόγια στη γραμμή Αθήνα – Θεσσαλονίκη έχουν αραιώσει κι άλλο. Καθώς πέφτει το βράδυ, το Intercity για Αθήνα μπαίνει στον σταθμό της Τιθορέας. Παρατηρούμε το προσωπικό του συρμού και τους λιγοστούς επιβάτες που συνεχίζουν το ταξίδι τους μέσα στον καύσωνα, με πλήρη άγνοια όσων συμβαίνουν κάτω από τις γραμμές.