Αρχές Ιουνίου 2025. Οι αδελφές Θεοφανίδου μάς δείχνουν κύκλους από ξερό γκαζόν στον κήπο τους, στο Κάτω Ελληνικό. Από τη μια μέρα στην άλλη, το νερό που ψεκαζόταν από το αυτόματο πότισμα έγινε εξαιρετικά τοξικό. Μια χαρακτηριστική οσμή πρόδιδε από πέρυσι ότι στο πηγάδι είχαν ανακατευτεί καύσιμα από το παλιό αεροδρόμιο. Αλλά στις 18 Μαΐου η κατάσταση χειροτέρεψε απότομα, η μυρωδιά του καυσίμου έγινε ανυπόφορη, κάποια φυτά ξεράθηκαν επί τόπου. «Κάηκαν ως και οι πατούσες των σκυλιών» λέει η Ελεάνα Θεοφανίδου. Εκείνη τη μέρα, το πετρέλαιο ήταν «σαν γλίτσα», τόσο παχύρρευστο που κάποια μπεκ ποτίσματος βούλωσαν – για καλή τύχη όσων φυτών σώθηκαν. 

Με τη συνεργασία του καθηγητή Νάσου Στασινάκη, προέδρου στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, συλλέξαμε δείγματα νερού από το πηγάδι της οικογένειας Θεοφανίδου – από τέσσερις διαφορετικές ημέρες μέσα στον Ιούνιο – και τα στείλαμε στο Εργαστήριο Ποιότητας Υδάτων και Αέρα στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Τη χειρότερη μέρα, στις 18 Ιουνίου, για κάθε λίτρο νερού, το ένα τρίτο του γραμμαρίου ήταν πετρελαϊκοί υδρογονάνθρακες. Φυσικά, το πηγάδι έχει αχρηστευθεί.

Η μεθοδολογία και τα αποτελέσματα των αναλύσεων που έκανε το Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, εδώ.

Μετά από καταγγελία της οικογένειας Θεοφανίδου, εξώδικο των δήμων Γλυφάδας και Αλίμου και 1.000 κατοίκων, καθώς και δικά μας δημοσιογραφικά ερωτήματα, η εταιρεία Lamda αναγνώρισε για πρώτη φορά στις 21 Ιουλίου ότι αεροπορικά καύσιμα έχουν ρυπάνει γειτονικά πηγάδια. 

«Η παρουσία πετρελαιοειδών (πιο συγκεκριμένα: αεροπορικών καυσίμων) σε πηγάδια της περιοχής ανάγεται στην παλαιότερη χρήση της έκτασης, ως αεροδρομίου και δε συνδέεται με καμία δραστηριότητα της εταιρείας», ανέφερε. Πάντως, πριν ξεκινήσουν τα έργα, η ίδια η εταιρεία είχε μετρήσει στην περιοχή πολύ χαμηλότερες συγκεντρώσεις υδρογονανθράκων.

Όταν τα υπόγεια νερά ρυπανθούν με τοξικές ουσίες, το πρόβλημα δεν εστιάζεται μόνο σε ένα συγκεκριμένο πηγάδι ή έναν συγκεκριμένο κήπο. Ένας ολόκληρος πόρος, σπάνιος και αναντικατάστατος, καταστρέφεται και χρειάζεται χρόνια – συνήθως δεκαετίες – και χρήμα – συνήθως πολλά εκατομμύρια – προκειμένου να επανέλθει, αν επανέλθει. 

Ο καθαρισμός εδαφών και υπόγειων υδάτων αποτελεί υποχρέωση της Lamda τουλάχιστον από το 2019 (άρθρο 3 παρ. 13 στην Κοινή Υπουργική Απόφαση του Ιουνίου του 2019). Ήδη από τη σύμβαση του 2014, με την οποία τής παραχωρείται το ακίνητο, η εταιρεία αναλαμβάνει τους περιβαλλοντικούς κινδύνους. Παρόλα αυτά, η απορρύπανση ξεκινάει μόλις τον Μάρτιο του 2022, παράλληλα με την κατασκευή. (Στη διεθνή πρακτική, είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που απορρύπανση και κατασκευή γίνονται ταυτόχρονα, κατά κανόνα η απορρύπανση προηγείται.)

Το έργο ανατίθεται από τη Lamda στις εταιρείες Intergeo και Antipollution. Η τελευταία ανήκει στον όμιλο V Group με ιδρυτή και πρόεδρο τον Βύρωνα Βασιλειάδη, σύζυγο της κ. Εριέττας Κούρκουλου – Λάτση, κόρης της κ. Μαριάννας Λάτση. Το έργο έχει μέχρι στιγμής κοστίσει 6 εκατ. ευρώ. Στη Lamda διοικητικό και μετοχικό έλεγχο ασκεί ο κ. Σπύρος Λάτσης (αδερφός της κ. Μαριάννας Λάτση).

Intergeo και Antipollution αρνήθηκαν να απαντήσουν στις ερωτήσεις μας. 

Απάντησε όμως η ίδια η Lamda. Στην απάντησή της λέει πως «προχωράει σε εξυγίανση και απορρύπανση», ενώ ο διευθύνων σύμβουλος της Οδυσσέας Αθανασίου επανειλημμένα διαβεβαίωνε μετόχους (Ιούνιος 2023) και δημοσιογράφους (Νοέμβριος 2023) και πως η απορρύπανση θα ολοκληρωνόταν στα τέλη του 2023. (Κατά τον ΣΚΑΪ, η απορρύπανση των υδάτων «ολοκληρώθηκε» το 2023.)

Ακόμα κι ο πρωθυπουργός επιστρατεύτηκε για να περάσει αυτό το μήνυμα. Σε ανάρτηση στην ιστοσελίδα του στις 3 Οκτωβρίου 2023, μετά από ξενάγηση του στο Ελληνικό, αναφέρεται πως «η απορρύπανση – εξυγίανση του εδάφους και των υπόγειων υδάτων […] προγραμματίζεται να ολοκληρωθούν το επόμενο δίμηνο» – άρα τέλος 2023. 

Στην πραγματικότητα, τον Οκτώβριο του 2023, την ίδια στιγμή που ισχυριζόταν δημοσίως ότι το κεφάλαιο απορρύπανση κλείνει, η εταιρεία ζητούσε άδεια για περισσότερες γεωτρήσεις απορρύπανσης. (Στον τελευταίο οικονομικό απολογισμό αναφέρει ως εκτιμώμενη ημερομηνία ολοκλήρωσης το 2025.)

Καμία δημόσια αρχή δεν μπορεί να μας εξηγήσει τι έχει συμβεί, αφού επί της ουσίας δε γνωρίζει κανείς: Οι υπηρεσίες του υπουργείου Περιβάλλοντος και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης απλώς παραλαμβάνουν και αρχειοθετούν τις εκθέσεις που τους στέλνει η εταιρεία. Οι κρατικές υπηρεσίες χρησιμοποιούνται στην πράξη από την εταιρεία σαν φύλλο συκής, σαν κέλυφος συμμόρφωσης χωρίς κανέναν πραγματικό έλεγχο.

Από τις απαντήσεις της Lamda προς το Reporters United προκύπτει ένα συγκλονιστικό νούμερο: 260 τόνοι. Τόσα καύσιμα έχει «ψαρέψει» η εταιρεία από τα υπόγεια ύδατα τα τελευταία δυόμισι χρόνια. Είναι πετρέλαιο που διέρρευσε από δεξαμενές, υπόγειους αγωγούς, αντλιοστάσια και άλλες εγκαταστάσεις του αεροδρομίου και κατέληξε αυτούσιο στον υδροφόρο ορίζοντα.

Ρύπανση θαμμένη στη σελίδα 597

Στο παραλιακό μέτωπο του Αγίου Κοσμά, εκεί όπου χτίζονται οι πολυτελείς κατοικίες Cove Villas και Cove Residences, η μοναδική δημοσιευμένη μέτρηση (από την ίδια την εταιρεία) αναφέρει ρύπανση υπογείων υδάτων με 47 mg/l ολικούς υδρογονάνθρακες. Πρόκειται για συγκεντρώσεις 47 φορές πάνω από το όριο της Γερμανίας και 470 φορές πάνω από το όριο της Αυστρίας για τα υπόγεια ύδατα (αναφερόμαστε σε άλλες χώρες, γιατί η Ελλάδα δεν έχει θέσει όριο για τους ολικούς υδρογονάνθρακες στα υπόγεια ύδατα). 

Οι παραπάνω μετρήσεις είναι θαμμένες στο τέλος της 600σελιδης περιβαλλοντικής έκθεσης που υπέβαλε η LAMDA για το έτος 2023 (συγκεκριμένα, στη σελίδα 597) και οι ακριβείς συντεταγμένες της γεώτρησης δεν αναγράφονται. Παρά τα όσα προβλέπονταν στο προεδρικό διάταγμα του 2018, η έκθεση δεν δημοσιοποιήθηκε, ούτε δόθηκε η δυνατότητα σχολιασμού. Η εταιρεία την κατέθεσε στο υπουργείο Περιβάλλοντος, το οποίο επίσης δεν τη δημοσίευσε. Μας τη χορήγησε το υπουργείο κατόπιν δημοσιογραφικού αιτήματος – τη δημοσιεύουμε εδώ ολόκληρη.

Η απορρύπανση άργησε 20 χρόνια – ή μάλλον 30 

Το τελευταίο αεροπλάνο απογειώθηκε από το Ελληνικό με προορισμό τη Θεσσαλονίκη τον Μάρτιο του 2001. Η Ελλάδα ζούσε στη φούρια των Ολυμπιακών Αγώνων και ουδείς ασχολήθηκε με τα καύσιμα που εγκαταλείφθηκαν στις δεξαμενές και στον υπόγειο αγωγό του αεροδρομίου. Με δεδομένο το πόσο συχνές είναι οι διαρροές από τέτοιες εγκαταστάσεις (πάνω από μισό εκατομμύριο καταγεγραμμένα περιστατικά στις ΗΠΑ), η παράλειψη ήταν εγκληματική.

Σύμφωνα με το ΙΓΜΕ (Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών), το 2002 και το 2003 τα νερά των γεωτρήσεων που ανοίχτηκαν για να υδροδοτηθούν οι ολυμπιακές εγκαταστάσεις ήταν ακόμα καθαρά. 

Μία δεκαετία αργότερα, το 2012, η χώρα είχε μπει βαθιά στην κρίση και το Ελληνικό ήταν το πετράδι στο στέμμα των ιδιωτικοποιήσεων. Όμως το πετράδι είχε κάποια ψεγάδια. Εκείνη τη χρονιά, έκθεση της εταιρείας Intergeo για λογαριασμό του ΤΑΙΠΕΔ (Ταμείου Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου) κατέγραψε σε 12 σημεία εδάφη ρυπασμένα από υδρογονάνθρακες. Ο όγκος τους εκτιμήθηκε στα 3.260 κυβικά μέτρα. Είτε το πρόβλημα είχε υποτιμηθεί είτε επιδεινώθηκε στην πορεία, αφού τα εδάφη που απορρυπάνθηκαν ώς τα τέλη του 2024 ήταν σχεδόν εικοσαπλάσια από αυτή την εκτίμηση. (Ζητήσαμε από το ΤΑΙΠΕΔ τη μελέτη αυτή. Μας απάντησε ότι δεν είναι προς δημοσιοποίηση.)

Στη συνέχεια τα πράγματα ακολούθησαν την προδιαγεγραμμένη πορεία τους: το πρώην αεροδρόμιο και το παραλιακό φιλέτο πέρασαν από το ελληνικό Δημόσιο στη Lamda Development του ομίλου Λάτση και η ρύπανση πέρασε από το έδαφος στα υπόγεια ύδατα. 

Το 2018 έκθεση του γεωλόγου Βασίλη Περλέρου για λογαριασμό της εταιρείας κατέγραψε «χαρακτηριστική οσμή πετρελαιοειδών» σε τέσσερις γεωτρήσεις. 

Δύο χρόνια αργότερα, το 2020, η σχολή Χημικών Μηχανικών του ΕΜΠ χαρτογράφησε με ανάθεση της Lamda την εξάπλωση των ρύπων.  

Όσο η Lamda σκάβει, τόσο τα βρόμικα νερά κατεβαίνουν προς τη θάλασσα

Σήμερα η Lamda προχωρεί στην ανοικοδόμηση του παραλιακού μετώπου με γοργούς ρυθμούς, παρότι η απορρύπανση δεν έχει ολοκληρωθεί. Δηλαδή, την ώρα που στο παλιό αεροδρόμιο ακόμα προσπαθούν να καθαρίσουν τα υπόγεια ύδατα, στην παραλία αντλούν και πετούν στους αγωγούς ομβρίων τεράστιες ποσότητες νερού, για να μην πλημμυρίζουν τα εργοτάξια. 

Το ότι τα έργα απαιτούν άντληση μεγάλου όγκου υπόγειων υδάτων (77.300 κυβικά το 2023) είναι γνωστό και περιλαμβάνεται στις ετήσιες εκθέσεις της εταιρείας. «[Λ]όγω της έναρξης των κατασκευαστικών έργων που βρίσκονται στην παράκτια ζώνη και έργων που περιλαμβάνουν βαθιές εκσκαφές, πραγματοποιείται άντληση των υπογείων υδάτων (dewatering) προκειμένου να εκτελεστούν οι εργασίες σε ξηρές συνθήκες» ανέφερε η εταιρεία το 2024. 

Αλλά αυτό δεν είναι χωρίς συνέπειες.

«Οι βαθιές εκσκαφές στο θαλάσσιο μέτωπο (που συνοδεύονται από άντληση υδάτων) μπορεί να αυξήσουν την ταχύτητα με την οποία ρέουν τα υπόγεια ύδατα προς την ανοικτή εκσκαφή» μας λέει έμπειρος γεωλόγος με γνώση της περιοχής. Μια τέτοια βαθιά εκσκαφή γίνεται τους τελευταίους μήνες δίπλα στην οικία Θεοφανίδου: είναι το γιγάντιο εργοτάξιο της σύμπραξης ΤΕΡΝΑ-Hard Rock για την κατασκευή του ξενοδοχείου – καζίνου. 

Τα υπόγεια νερά κινούνται από τον Υμηττό προς τα παράλια αλλά το ερώτημα πόσα κυβικά ρυπασμένων υπόγειων υδάτων έχουν καταλήξει στη θάλασσα δεν απαντάται. Τις μετρήσεις υδρογονανθράκων που έκανε το ΕΛΚΕΘΕ (Εθνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών) στη θάλασσα και στα ιζήματα το 2022 δεν μπορεί να μας τις χορηγήσει γιατί τις έκανε με ανάθεση από τη Lamda. 

Η επιτροπή περιβαλλοντικής παρακολούθησης δεν συστάθηκε ποτέ

Ο δημόσιος φορέας που θα παρακολουθούσε την τήρηση των περιβαλλοντικών όρων της επένδυσης στο Ελληνικό δεν έχει συσταθεί ακόμα – ούτε φυσικά παρακολουθούσε κανείς τι συνέβαινε πριν ξεκινήσει το έργο. 

Το 2014 η κυβέρνηση Σαμαρά παραχώρησε το Ελληνικό στη Lamda χωρίς να την υποχρεώσει να ξεκινήσει την απορρύπανση αμέσως, πριν από οποιοδήποτε έργο (η σύμβαση ανέφερε ότι οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι είναι ευθύνη της Lamda). 

Η κυβέρνηση Τσίπρα επίσης δεν έλαβε καμία πρόνοια για το θέμα, καθώς όπως μας είπαν στελέχη της εποχής που ασχολήθηκαν με το έργο, το πρόβλημα υποτιμήθηκε. Μόλις στις 4 Ιουλίου 2019, δηλαδή μία μέρα πριν τις βουλευτικές εκλογές του 2019, δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως η Κοινή Υπουργική Απόφαση της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ που προέβλεπε τη σύσταση επιτροπής περιβαλλοντικής παρακολούθησης του έργου στο Ελληνικό. 

Η ΝΔ πήρε την εξουσία μία μέρα μετά. Και όμως, επί έξι χρόνια η κυβέρνηση Μητσοτάκη δε συστήνει την επιτροπή! 

«Τα έγγραφα που προβλέπουν τον διορισμό των μελών της επιτροπής φτάνουν κάθε φορά στο γραφείο των υπουργών [Περιβάλλοντος], οι οποίοι όπως ξέρετε αλλάζουν συχνά, αλλά δεν έχουν υπογραφεί ακόμα» λέει στέλεχος του κρατικού μηχανισμού που γνωρίζει το θέμα. Η μόνη υπηρεσία που έχει συσταθεί ειδικά για το Ελληνικό (το Αυτοτελές Γραφείο Ελληνικού) ασχολείται κυρίως με αδειοδοτήσεις οικοδομικών έργων. 

Η Lamda δείχνει (και) την αμερικανική βάση

Διαδοχικοί χρήστες του χώρου (ελληνικές κυβερνήσεις, αμερικανικό υπουργείο Άμυνας, ΤΑΙΠΕΔ, Lamda) άφησαν να περάσουν 21 χρόνια από το κλείσιμο του αεροδρομίου -κι ακόμα περισσότερα από το κλείσιμο της αμερικανικής βάσης- μέχρι να ξεκινήσει η απορρύπανση. 

Παρότι η ρύπανση εδαφών και υπογείων υδάτων στις αεροπορικές βάσεις ήταν από τότε γνωστό πρόβλημα, δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι στην αμερικανική βάση του Ελληνικού εφαρμόστηκε η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει»- ούτε καν ότι τέθηκε το ζήτημα από την ελληνική πλευρά την εποχή των διαπραγματεύσεων για την αποχώρηση των βάσεων. 

Απευθύναμε σχετικό ερώτημα στην πρεσβεία των ΗΠΑ, αλλά η προφορική απάντηση που λάβαμε ήταν ότι επειδή το ζήτημα ανάγεται στο παρελθόν, είναι δύσκολο να βρεθούν οι σχετικές πληροφορίες.

Η Lamda αντιθέτως ήταν σαφής: «Παρά το γεγονός ότι το ακίνητο χρησιμοποιείτο για δεκαετίες ως αεροδρόμιο και στρατιωτική εγκατάσταση, δεν είχε γίνει καμία διαδικασία απορρύπανσης».