Το παρόν άρθρο αποτελεί διεθνή συνδημοσίευση του Reporters United με τα μέσα ενημέρωσης EU Observer (Βέλγιο), Il Fatto Quotidiano (Ιταλία), Público (Ισπανία).
Την προσεχή Πέμπτη 17 Ιουλίου, δικηγόροι από την Ένωση Νομικών για τον Σεβασμό του Διεθνούς Δικαίου (JURDI Association) θα καταθέσουν στο Δικαστήριο της ΕΕ (ΔΕΕ, με έδρα το Λουξεμβούργο) «προσφυγή για παράλειψη» κατά της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου λόγω της μη υιοθέτησης μέτρων για την αντιμετώπιση των εγκλημάτων πολέμου που έχει διαπράξει η κυβέρνηση Νετανιάχου στη Γάζα.
Πρόκειται για ιστορικής σημασίας νομική ενέργεια, μιας που ποτέ άλλοτε δύο ανώτατοι ενωσιακοί θεσμοί δεν έχουν βρεθεί ενώπιον της ευρωπαϊκής δικαιοσύνης για παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου.
Η 80σέλιδη προσφυγή της JURDI βασίζεται στο άρθρο 265 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), η οποία αποσκοπεί στη δικαστική λογοδοσία των ενωσιακών θεσμών για παραλείψεις τους που παραβιάζουν την ενωσιακή νομοθεσία.
«Εάν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ή η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, παραβιάζοντας τις συνθήκες, παραλείψουν να αποφασίσουν, τα κράτη μέλη και τα υπόλοιπα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) μπορούν να ασκήσουν προσφυγή ενώπιον του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για να διαπιστωθεί η παράβαση», προβλέπει μεταξύ άλλων το άρθρο 265 της ΣΛΕΕ.
Στις 12 Μαΐου οι δικηγόροι της JURDI απέστειλαν σε Κομισιόν και Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επιστολή, ζητώντας από τους δύο θεσμούς να άρουν την παράλειψή τους και να λάβουν μέτρα με σκοπό τη συμμόρφωση με την ενωσιακή νομοθεσία. Ωστόσο, καθώς η δίμηνη προθεσμία που προβλέπεται από το δίκαιο της ΕΕ πέρασε άπραγη, η JURDI θα προσφύγει τώρα στο ΔΕΕ.
Η προσφυγή, σύμφωνα με το κείμενό της -το Reporters United είναι ένα από τα τέσσερα ευρωπαϊκά ΜΜΕ που απέκτησαν πρόσβαση σ’ αυτό, μαζί με EU Observer (Βέλγιο), Il Fatto Quotidiano (Ιταλία), Público (Ισπανία)- κατατίθεται «λόγω της αποτυχίας»:
- «να ανασταλεί επί διάστημα 21 μηνών (από τον Οκτώβριο του 2023) η Συμφωνία Σύνδεσης ΕΕ – Ισραήλ»,
- «να προταθούν κυρώσεις ή οικονομικοί περιορισμοί κατά της κυβέρνησης Νετανιάχου»,
- «να υιοθετηθεί δημόσια θέση για τους κινδύνους γενοκτονίας και τα τεκμηριωμένα εγκλήματα».
Συρία, Λευκορωσία, Μιανμάρ, Ρωσία, αλλά όχι Ισραήλ!
«Παράλληλα με τα 18 πακέτα κυρώσεων κατά της Ρωσίας, τα οποία προτάθηκαν από την Κομισιόν και εγκρίθηκαν (πλην του 18ου) από το Συμβούλιο, υφίστανται πλέον δύο μέτρα και δύο σταθμά ως προς το Ισραήλ, κάτι που δεν μπορεί πλέον να γίνεται ανεκτό», δήλωσε στο Investigate Europe και το Reporters United ο Αλφόνσο Ντοραντό, Γάλλος ποινικολόγος, σύμβουλος του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου και ένας εκ των συντακτ(ρι)ών της προσφυγής.
Οι Συνθήκες της ΕΕ κατοχυρώνουν τον σεβασμό του διεθνούς δικαίου, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων, παρέχοντας τη δυνατότητα επιβολής κυρώσεων στην περίπτωση που μια τρίτη χώρα δεν συμμορφώνεται με τις ενωσιακές αρχές. Αυτό έχει συμβεί με τη Συρία, τη Λευκορωσία, τη Μιανμάρ και τη Ρωσία. Όχι όμως και με το Ισραήλ.
«Η ΕΕ εξακολουθεί να συνεργάζεται ενεργά με το Ισραήλ, αποφεύγοντας την εφαρμογή των δικών της μηχανισμών αιρεσιμότητας. Υφίστανται δύο μέτρα και δύο σταθμά ως προς το Ισραήλ, κάτι που δεν μπορεί πλέον να γίνεται ανεκτό».
Αλφόνσο Ντοραντό (σύμβουλος του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου και συντάκτης της προσφυγής)
Με φόντο τα εγκλήματα πολέμου της κυβέρνησης Νετανιάχου στη Γάζα, στις 20 Μαΐου 2025, 17 κράτη μέλη ζήτησαν να επανεξεταστεί η εμπορική Συμφωνία Σύνδεσης Ισραήλ – ΕΕ, το άρθρο 2 της οποίας προβλέπει ότι οι σχέσεις των συμβαλλομένων κρατών αναπτύσσονται στη βάση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δημοκρατικών αρχών. Υπενθυμίζουμε πως η κυβέρνηση Μητσοτάκη τάχθηκε κατά της αναθεώρησης της Συμφωνίας Σύνδεσης Ισραήλ – ΕΕ και υπέρ της κυβέρνησης Νετανιάχου.
Παράλληλα με το αίτημα των 17 ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, η διπλωματική υπηρεσία της Κομισιόν δημοσίευσε έκθεση για τις παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την κυβέρνηση του Ισραήλ σε βάρος των Παλαιστινίων τόσο στη Γάζα όσο και στα υπόλοιπα Κατεχόμενα Παλαιστινιακά Εδάφη. Τα εγκλήματα αφορούν ενέργειες ακόμα και σε βάρος νοσοκομείων.
Τι κι αν ήρθε όμως με καθυστέρηση 20 μηνών μετά την έναρξη των ισραηλινών επιχειρήσεων στη Γάζα, η έκθεση της Κομισιόν δεν παρήγαγε ώς σήμερα καμία συνέπεια σε βάρος της κυβέρνησης Νετανιάχου. Άλλωστε, τη μέρα της παρουσίασής της στους Ευρωπαίους υπουργούς Εξωτερικών (23 Ιουνίου) η επικεφαλής Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ Κάγια Κάλλας δεν πρότεινε κανένα μέτρο σε βάρος του Ισραήλ, επαναλαμβάνοντας μάλιστα ξανά και ξανά ότι «η Κομισιόν δεν επιθυμεί να τιμωρήσει την ισραηλινή κυβέρνηση», καθώς και ότι σκοπός της είναι να ανοίξει η πόρτα για έναν «διάλογο με στόχο την άρση του ανθρωπιστικού αδιεξόδου επί του πεδίου».
Τελικά, μόλις την περασμένη εβδομάδα εκπρόσωπος της Κάλλας ανακοίνωσε συμφωνία με τον ισραηλινό υπουργό Εξωτερικών Γκίντεον Σάαρ για την εισαγωγή τροφίμων και φαρμάκων στη Γάζα.
«Η εν λόγω συμφωνία είναι νομικά ανεπαρκής για να αποκαταστήσει ή να εξουδετερώσει την καταγγελλόμενη παράλειψη, δεν συνιστά διαρθρωτικό μέτρο, κύρωση ή ανταπόκριση στην υποχρέωση πρόληψης της γενοκτονίας. Αντιθέτως, επιβεβαιώνει τη συνεχιζόμενη αποτυχία, καθώς καταδεικνύει ότι η ΕΕ εξακολουθεί να συνεργάζεται ενεργά με το Ισραήλ, αποφεύγοντας την εφαρμογή των δικών της μηχανισμών αιρεσιμότητας», σχολίασε σχετικά ο κ. Ντοραντό.
Η αιρεσιμότητα στο πλαίσιο της ΕΕ αναφέρεται σε έναν μηχανισμό που συνδέει την εκταμίευση κονδυλίων της ΕΕ με την τήρηση του κράτους δικαίου και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Οι νομικοί της JURDI ζητούν από το ΔΕΕ να προχωρήσει με επείγουσα διαδικασία προκειμένου η Επιτροπή και το Συμβούλιο να υποχρεωθούν να διακόψουν κάθε εμπορική και πολιτική σχέση με το Ισραήλ, καθώς και να εκδώσουν πολιτική δήλωση σχετικά με τον κίνδυνο γενοκτονίας στη Γάζα.
Παρότι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο είναι ενωσιακός θεσμός, απαρτίζεται από τις κυβερνήσεις των κρατών μελών της ΕΕ και αυτό καθιστά περίπλοκη την πολιτική κατάσταση στο εσωτερικό του.
Πράγματι, η αναστολή της Συμφωνίας Σύνδεσης ΕΕ – Ισραήλ απαιτεί ομοφωνία όλων των κυβερνήσεων, η οποία προς ώρας είναι ανέφικτη λόγω της αντίστασης κρατών μελών -όπως της Γερμανίας, της Πολωνίας, της Ουγγαρίας και της Ιταλίας, αλλά και της Ελλάδας και της Κύπρου- έναντι οποιαδήποτε κύρωσης κατά του Ισραήλ. Τα ίδια κράτη αντιτάσσονται και σε τυχόν εμπορικές κυρώσεις, οι οποίες απαιτούν απλώς ειδική πλειοψηφία, με συνέπεια να μπλοκάρονται κι αυτές οι πρωτοβουλίες.
«Ωστόσο, υπάρχουν κυρώσεις που η Κομισιόν μπορεί να επιβάλει ως διαχειρίστρια του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού, χωρίς την ανάγκη έγκρισης από τις κυβερνήσεις», διευκρινίζει ο κ. Ντοραντό. Τέτοια περίπτωση είναι το πρόγραμμα Horizon Europe, το βασικό χρηματοδοτικό εργαλείο της ΕΕ για έρευνα και καινοτομία, συνολικού προϋπολογισμού 93,5 δισ. ευρώ για την περίοδο 2021-2027. Σύμφωνα με έρευνα του μέσου ερευνητικής δημοσιογραφίας Follow The Money και άλλων ΜΜΕ, πάνω από ένα δισ. ευρώ από το Horizon Europe κατευθύνεται σήμερα σε ισραηλινά πανεπιστήμια, επιχειρήσεις και υπουργεία.
Οι αποκαλύψεις Investigate Europe και Reporters United στην προσφυγή της JURDI
Θα πρέπει να επισημάνουμε ακόμη ότι σύμφωνα με πρόσφατη δημοσιογραφική έρευνα του Investigate Europe και του Reporters United, η ΕΕ χρηματοδοτεί -εν μέσω γενοκτονίας και με εγγυητή την κυβέρνηση Μητσοτάκη- την Israel Aerospace Industries (IAI), τη μεγαλύτερη κρατική οπλοβιομηχανία του Ισραήλ, η οποία αυτοδιαφημίζει τον «κομβικό ρόλο» της στις στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Γάζα. Πιο αναλυτικά, η Intracom Defense, θυγατρική της -ελεγχόμενης από την κυβέρνηση Νετανιάχου- IAI, συμμετέχει σήμερα σε 15 στρατιωτικά προγράμματα του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας (EDF). Οι αποκαλύψεις μας περιλαμβάνονται στο αποδεικτικό υλικό της προσφυγής της JURDI.
Σύμφωνα με ειδικούς που μίλησαν στην έρευνά μας, τα έργα αυτά παραβιάζουν κατάφωρα τις ηθικές αρχές που προβλέπονται από τον Κανονισμό του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας και θα έπρεπε να έχουν ανασταλεί. Ωστόσο, αυτό δεν φαίνεται να εξετάζεται προς το παρόν από τους ενωσιακούς θεσμούς.
Κομισιόν και ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν επιβάλει κυρώσεις σε χώρες που δεν συμμορφώνονται με τις ενωσιακές αρχές: Συρία, Λευκορωσία, Μιανμάρ και Ρωσία. Όχι όμως και στο Ισραήλ.
Πέραν των ενωσιακών συνθηκών, την προσφυγή της JURDI φαίνεται πως ενισχύουν και οι αποφάσεις διεθνών δικαστηρίων. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης στην υπόθεση Βοσνία και Ερζεγοβίνη κατά Σερβίας και Μαυροβουνίου, που εκδόθηκε το 2007 και αφορούσε τη σφαγή της Σρεμπρένιτσα, όλοι οι διεθνείς παράγοντες οφείλουν να καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια, με τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους, για την πρόληψη του εγκλήματος της γενοκτονίας.
Αυτό ισχύει και για τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, ακόμη κι αν δεν είναι συμβαλλόμενα μέρη της Σύμβασης του ΟΗΕ για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας, του 1948 (η οποία έχει επικυρωθεί από 153 κράτη, μεταξύ των οποίων και οι ΗΠΑ και το Ισραήλ και φυσικά η Ελλάδα).
Πέρα από την αναστολή των εμπορικών συμφωνιών και των έργων έρευνας και ανάπτυξης όπως το Horizon (συμπεριλαμβανομένων όσων αφορούν οπλικά συστήματα), η JURDI ζητά την αναστολή και των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών μέσω του παγκόσμιου συστήματος Swift (το οποίο έχει την έδρα του στο Βέλγιο), την επιβολή κυρώσεων σε μέλη της κυβέρνησης Νετανιάχου και κυρώσεις σε βάρος των πλέον βίαιων εποίκων που έχουν ήδη ταυτοποιηθεί από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο.
Προς το παρόν, θα πρέπει να δούμε αν θα γίνει δεκτή η προσφυγή από το ΔΕΕ και κυρίως αν θα αναγνωριστεί ο κατεπείγων χαρακτήρας της.
Η προσφυγή είναι πάντως μόνο το πρώτο βήμα και η JURDI δεν θα σταματήσει εδώ. «Οι ύπατοι εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής Ένωσης οφείλουν να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί, διότι ενδέχεται κάποια ημέρα να βρεθούν και οι ίδιοι ενώπιον του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, κατηγορούμενοι για συνέργεια σε γενοκτονία», δήλωσε καταληκτικά ο κ. Ντοραντό. «Μπορώ να σας διαβεβαιώσω πως δεν πρόκειται να σταματήσουμε. Έχουμε ξεκινήσει ένα μακρύ ταξίδι».
