Μια πιο σύντομη εκδοχή αυτού του ρεπορτάζ δημοσιεύτηκε από την ΕφΣυν.

Άδωνις Γεωργιάδης: «Η αλληλούχιση του ανθρώπινου γονιδιώματος μπορεί και να οδηγήσει στην μεγαλύτερη επανάσταση της ιατρικής επιστήμης των τελευταίων αιώνων. Σε αυτή την πορεία η Ελλάδα δεν μπορεί να είναι απούσα. […] Το εάν δεν θα προχωρήσει το συγκεκριμένο [σ.σ. εννοει το πρόγραμμα ιδιωτικοποίησης του DNA των νεογνών] μπορώ να σας το πω τώρα, γιατί δεν έχω λόγο να σας το κρύψω: Φαίνεται ότι δεν θα προχωρήσει αυτό. Δεν υπάρχει. Δεν μπορεί να γίνει».

Με αυτή τη δήλωση την περασμένη Παρασκευή 30 Μαΐου από τη συχνότητα του Αθήνα 9,84 και την εκπομπή «Αντίδοτο» του Γιώργου Αυγερόπουλου, ο υπουργός Υγείας παραδέχτηκε την αποτυχία του σχεδίου του για την εκχώρηση του DNA 100.000 νεογνών που θα γεννηθούν στην Ελλάδα κατά την τρέχουσα πενταετία 2025-2029 στις ιδιωτικές εταιρείες Real Genix και Beginnings. 

Η εκχώρηση αυτή είχε συμφωνηθεί μεταξύ των δύο μερών με τη μυστική Προγραμματική Σύμβαση που είχε ο ίδιος υπογράψει στις 17 Μαΐου 2024, την οποία αποκάλυψαν στις 11 Απριλίου το Reporters United και η Εφημερίδα των Συντακτών.

Στηρίξτε την ανεξάρτητη δημοσιογραφία του Reporters United εδώ.

Η συγκεκριμένη έρευνα προκάλεσε αλυσιδωτές αντιδράσεις από επιστημονικές οργανώσεις και κόμματα, με αποκορύφωμα την έκκληση που απηύθυναν στον πολιτικό και τον επιστημονικό κόσμο με ανοιχτή επιστολή τους 195 υπογράφοντες και υπογράφουσες, ανάμεσά τους κορυφαίοι επιστήμονες, γενετιστές, βιολόγοι, γιατροί και εκπρόσωποι άλλων κρίσιμων ειδικοτήτων. Το κείμενο αυτό έχουν σε δεύτερο χρόνο προσυπογράψει χιλιάδες πολίτες, κυρίως επιστήμονες και γονείς. Η συλλογή υπογραφών συνεχίζεται.

Στο στούντιο μαζί με τον Γιώργο Αυγερόπουλο βρίσκονταν οι ρεπόρτερ που είχαν φέρει στο φως την κρυφή Προγραμματική Σύμβαση. Στο ίδιο ρεπορτάζ είχαν επίσης αποκαλύψει την ομόφωνη απόφαση του Επιστημονικού Συμβουλίου Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού (ΙΥΠ). Εάν δεν είχε υπάρξει η απόφαση αυτή, δείγματα αίματος 20.000 νεογνών που γεννήθηκαν στη χώρα το πρώτο τρίμηνο του 2025 θα είχαν ήδη παραδοθεί στις δύο ιδιωτικές εταιρείες, χωρίς να έχει εξασφαλιστεί η συναίνεση των γονιών τους και χωρίς να το μάθει κανείς, εφόσον η όλη διαδικασία καλυπτόταν από τη ρήτρα εχεμύθειας που προέβλεπε η κρυφή Προγραμματική Σύμβαση. Ρήτρα εχεμύθειας που τινάχτηκε στον αέρα χάρη στη δημοσιογραφική έρευνα.

Στην εκπομπή μίλησαν επίσης ο επικεφαλής των δύο εταιρειών γενετιστής κ. Πέτρος Τσίπουρας, η κυρία Ιωάννα Τζουλάκη, Διευθύντρια Ερευνών στο Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών, και οι κύριοι Χαράλαμπος Σαββάκης καθηγητής Μοριακής Γενετικής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και πρώην μέλος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής, Τάκης Παναγιωτόπουλος, καθηγητής Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας, και ο κ. Γιάννης Ιωαννίδης, δικηγόρος και πρώην Πρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.

Άδωνις αγνώριστος

Υπό την πίεση των δημοσιογραφικών ερωτήσεων, ο κ. Γεωργιάδης, μακριά από τη γνωστή επιθετική ρητορική του, εγκατέλειψε πολύ γρήγορα την υπεράσπιση της Προγραμματικής Σύμβασης και επιχείρησε να αποστασιοποιηθεί από το σκάνδαλο, επικαλούμενος το γεγονός ότι το πρόγραμμα εισαγωγής γενωμικού ελέγχου των νεογνών είχε ξεκινήσει προτού ο ίδιος αναλάβει το υπουργείο Υγείας.

Παρέλειψε ωστόσο να αναφέρει ότι επί των ημερών του το πρόγραμμα αναβαθμίστηκε με σκοπό να εφαρμοστεί σε μαζική κλίμακα, χωρίς να προηγηθεί δημόσια διαβούλευση και χωρίς να εξασφαλιστούν οι στοιχειώδεις επιστημονικές, νομικές και βιοηθικές προϋποθέσεις που τηρούνται ανελλιπώς σε διεθνές επίπεδο. 

Κυρίως, όμως, ο υπουργός προσπάθησε να συγκαλύψει το γεγονός ότι με την υπογραφή της λεόντειας Προγραμματικής Σύμβασης επιχείρησε να δημιουργήσει εν κρυπτώ εξαιρετικά επώδυνα τετελεσμένα, παραβιάζοντας τα πιο ευαίσθητα προσωπικά και συλλογικά δεδομένα που μπορεί να υπάρξουν: Το DNA του κάθε αυριανού πολίτη της χώρας ξεχωριστά, και ταυτοχρόνως το γενετικό προφίλ ολόκληρου του ελληνικού λαού, με ανυπολόγιστες μελλοντικές συνέπειες.

Προσπάθησε τέλος να αποσείσει τις ευθύνες από τους ώμους του και να τις επιρρίψει στις πλάτες των δύο ιδιωτικών εταιρειών: «Φαίνεται, για να είμαι απολύτως ειλικρινής, ότι με τη συγκεκριμένη ομάδα δεν προχωράμε. Έτσι φαίνεται. Κατά συνέπεια, δεν υπάρχει λόγος για να τσακωνόμαστε».

Λες και η Προγραμματική Σύμβαση δεν έφερε την υπογραφή του, αλλά την υπογραφή κάποιου άλλου. 

Χαρακτηριστικός είναι και ο διάλογος που επακολούθησε:

Γεωργιάδης: Για να σας προλάβω λίγο, επειδή εγώ δεν έχω λόγο να αντιδικώ, δεν φαίνεται να έχουν υλοποιηθεί [σ.σ. εννοεί οι όροι της σύμβασης]. Άρα, δεν υπάρχει καν σύμβαση. Δεν υπάρχει απλώς τίποτα. Τσακωνόμαστε χωρίς λόγο.

Κάσδαγλης: Ευχαριστούμε πολύ, κύριε υπουργέ! Ήταν πολύ καλό αυτό που είπατε. Κι εμείς αυτό πιστεύουμε, δεν υπάρχει σύμβαση. Δεν έχουν συλλεγεί τα δείγματα που προβλέπονταν μέχρι τις 31/3…

Γεωργιάδης: Σωστά.

Κάσδαγλης: …δεν υπάρχει εργαστήριο, που προβλεπόταν να έχει κατασκευαστεί…

Γεωργιάδης: Σωστά.

Κάσδαγλης: …ε, καταργείστε την, λοιπόν, να τελειώνουμε. Σκεφτείτε μόνο ότι 195 κορυφαίοι επιστήμονες σας είπαν ότι αυτό το πράγμα είναι απαράδεκτο, δηλαδή τι άλλο θέλετε για να την καταργήσετε; Κάντε το από τώρα, κύριε υπουργέ!

Με τη διαφορά ότι η υποχρέωση για τη συλλογή των δειγμάτων δεν βάραινε τις δύο εταιρείες αλλά το υπουργείο Υγείας, όπως αναφέρει ρητά η Προγραμματική Σύμβαση που φέρει την υπογραφή του κ. Γεωργιάδη: «Το Υπουργείο Υγείας θα μεριμνήσει, ώστε το ΙΥΠ να αποστείλει στην Beginnings – Newborn Sequencing Initiative το σύνολο των δειγμάτων αίματος που θα παραλάβει από τα μαιευτήρια της χώρας κατά το τρίμηνο Ιανουάριος-Μάρτιος 2025, τα οποία υπολογίζεται να είναι 20.000, που αντιστοιχούν περίπου στο 25% του συνόλου των ετήσιων γεννήσεων στην Ελλάδα» (Προγραμματική Σύμβαση, άρθρο 4.2). 

Το παρήγορο είναι ότι ο υπουργός προδιέγραψε και τον τρόπο κατάργησης της Προγραμματικής Σύμβασης: «Για να ενεργοποιηθεί η σύμβαση, σας είπα, πρέπει πρώτα η άλλη πλευρά να κάνει ορισμένα πράγματα. Αυτά τα παρακολουθεί μια Επιτροπή Παρακολούθησης. Περιμένω σε λίγες μέρες να μου φέρουν το πρακτικό τού αν αυτά που είχε υποσχεθεί να κάνει η άλλη πλευρά θα έχουν υλοποιηθεί ή όχι. Εάν έχουν υλοποιηθεί, τότε προχωράμε στο θεσμικό πλαίσιο για να συζητήσουμε κάποτε αν θα φτάσουμε στη συλλογή δειγμάτων. Εάν δεν έχουν υλοποιηθεί, δεν προχωράμε και δεν γίνεται απολύτως τίποτα».

Υπάρχει κάποια ιστορική ειρωνεία σε αυτή την περιγραφή. Όπως έχουμε αποκαλύψει στις 9 Μαΐου 2025, η Επιτροπή Παρακολούθησης είναι ένα επταμελές όργανο διορισμένο από τον κ. Γεωργιάδη, στο οποίο την πλειοψηφία έχουν τέσσερις εκπρόσωποι των δύο εταιρειών (Π. Τσίπουρας, Α. Παπανικολάου, Δ. Θάνος και Κ.-Σ. Σιμόπουλος), που μαζί με τον πρόεδρο της επιτροπής και εκπρόσωπο του υπουργού (Δ. Μπράμη) θα αναλάβουν να ενταφιάσουν οριστικά το κοινό πρότζεκτ του υπουργού και των δύο εταιρειών!

Παρ’ όλ’ αυτά, η επαγρύπνηση συνεχίζεται. Και φυσικά παραμένει σε πλήρη ισχύ η απαίτηση να ακυρωθεί επισήμως η Προγραμματική Σύμβαση. Όσο η εκκρεμότητα αυτή παραμένει, η υπογραφή του κ. Γεωργιάδη ως υπουργού Υγείας θα δεσμεύει την κυβέρνηση και το κράτος.

Απάντηση των επιστημόνων στον υπουργό

Τελευταία υπαναχώρηση του υπουργού Υγείας είναι το άνοιγμα που πραγματοποιεί προς τους 195 επιστήμονες οι οποίοι υπέγραψαν τη γνωστή έκκληση κατά της Προγραμματικής Σύμβασης, που έπαιξε κι αυτή καταλυτικό ρόλο στην αποκάλυψη του σκανδάλου: «Εγώ είμαι πάρα πολύ πρόθυμος όλοι αυτοί οι 195 επιστήμονες που διαφωνούν, αν έχουν να μας προτείνουν ποιο θεσμικό πλαίσιο και ποια είναι η διαδικασία που χρειάζεται να ακολουθήσουμε για να είναι η Ελλάδα πρωταγωνίστρια, τους καλώ να μας το πούνε».

Ζητήσαμε από μέλη της επιτροπής πρωτοβουλίας που συνέγραψε το κείμενο να σχολιάσουν τη δήλωση του υπουργού: «Ο καθολικός έλεγχος των νεογέννητων παιδιών της χώρας με συνολική αλληλούχιση του γονιδιώματος μπορεί να αποτελέσει σημαντικό εργαλείο έγκαιρης διάγνωσης και θεραπευτικής παρέμβασης. Ωστόσο, για να είναι επωφελής πρέπει να γίνει με την τήρηση αυστηρών προϋποθέσεων. Οι προτάσεις μας αναφέρονται ήδη στην ανοιχτή επιστολή και είναι απαραίτητο να αποτυπωθούν ακόμα πιο συγκεκριμένα στο θεσμικό πλαίσιο και τις διαδικασίες που χρειάζονται, λαμβάνοντας υπόψη επιστημονικές, βιοηθικές και κοινωνικές παραμέτρους, και με ουσιαστική διαβούλευση με τους ενδιαφερόμενους φορείς και την κοινωνία ευρύτερα».

Νίκη της ερευνητικής δημοσιογραφίας

Από τις 11 Απριλίου, όταν δημοσιοποιήθηκε από το Reporters United και την ΕφΣυν η αρχική μας έρευνα, ξεκίνησε ένα πραγματικό μπρα ντε φερ μεταξύ του Άδωνη Γεωργιάδη και της ερευνητικής δημοσιογραφίας. Παρά το γεγονός ότι ο υπουργός είχε αποφύγει να απαντήσει στις ερωτήσεις που του υποβάλαμε, την ίδια μέρα έσπευσε να παρέμβει δημόσια με εκτεταμένο κείμενό του μέσω του twitter, αποφεύγοντας πάντως να αναφερθεί στην ουσία του θέματος.

Στην απάντησή μας (εδώ και εδώ) επιχειρήσαμε να επαναφέρουμε τη συζήτηση στο θέμα επικεντρώνοντας στα ερωτήματα που του είχαμε θέσει, τα οποία είχε επιμελώς αφήσει εξ ολοκλήρου αναπάντητα.

Επανήλθε την Δευτέρα 14 Απριλίου, πάλι μέσω twitter, με απαντήσεις στις συγκεκριμένες ερωτήσεις που του είχαμε υποβάλει, παριστάνοντας ωστόσο ότι δεν τις είχε λάβει ποτέ. Χαρακτηριστικό της νέας παρέμβασής του ήταν η συστηματική προσπάθειά του να αγνοήσει την αδήριτη πραγματικότητα που συνιστούσε η Προγραμματική Σύμβαση και οι επαχθείς για το δημόσιο συμφέρον δεσμεύσεις που είχε αναλάβει με την υπογραφή του. Ανταπαντήσαμε σε όλα τα επίμαχα σημεία (εδώ και εδώ), επαναφέροντας την εστίαση της συζήτησης σε συγκεκριμένα άρθρα της Προγραμματικής Σύμβασης.

Η συχνότητα και η ένταση των απαντήσεων του υπουργού δεν είναι ανεξήγητη. Αντανακλούσε την ευρεία απήχηση του ρεπορτάζ και το κύμα αντιδράσεων που ξεσήκωνε μέρα με την ημέρα. Επιστημονικές οργανώσεις γενετιστών, βιολόγων και γιατρών άρχισαν να παίρνουν η μία μετά την άλλη θέση εναντίον των εξωφρενικών προβλέψεων της Προγραμματικής Συμφωνίας. 

Κόμματα της αντιπολίτευσης (κατά σειρά υποβολής, ΣΥΡΙΖΑ, Κίνημα Δημοκρατίας, Ελληνική Λύση, Νέα Αριστερά, ΚΚΕ, ΠΑΣΟΚ, άρχισαν επίσης να υποβάλλουν ερωτήσεις στη Βουλή και στο ευρωκοινοβούλιο. 

Ανήσυχοι γονείς διαμαρτύρονταν τηλεφωνικά στο Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, ζητώντας να μην παραχωρηθούν δείγματα αίματος των παιδιών τους για σκοπούς αλλότριους απ’ αυτούς για τους οποίους συνελέγησαν. 

Το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού πρόέβη στις 28.4 στην έκδοση έκτακτης ανακοίνωσης, διαβεβαιώνοντας τους γονείς ότι δεν έχει παραχωρηθεί ούτε ένα δείγμα αίματος νεογνού και δεσμευόμενο ότι δεν πρόκειται να το κάνει ούτε στο μέλλον, χωρίς να υπάρξει γονική συναίνεση. 

Υπάρχει όμως και μια δεύτερη εξήγηση γι’ αυτή την ασυνήθιστη σπουδή του υπουργού. Το γεγονός ότι ούτε ένας επιστημονικός φορέας, ούτε ένας επιστήμονας δεν βγήκε δημοσίως να υπερασπιστεί το πρόγραμμα First Steps. Ακόμα και συνεργάτες που εμπλέκονταν άμεσα στο πρόγραμμα (όπως οι Κωνσταντίνος Δασκαλάκης -ως στέλεχος της Plumcare- Δημήτρης Θάνος,  Κωνσταντίνος Σιμόπουλος, Βασίλης Γοργούλης, Σωτήρης Τσιόδρας – ως μέλη του Επιστημονικoύ Συμβουλίου του First Steps) στις οχλήσεις μας να απαντήσουν σε κρίσιμα ερωτήματα που προέκυπταν από τη δημοσιογραφική έρευνα, φρόντιζαν επιμελώς να τις αγνοήσουν. 

Το Ινστιτούτο Rady διαψεύδει: Δεν έχουμε εμπλοκή με κανένα πρόγραμμα στην Ελλάδα

Μια νέα αποκάλυψη μειώνει περαιτέρω το (όποιο) επιστημονικό κύρος του προγράμματος. Σε επικοινωνία του με το Reporters United την περασμένη εβδομάδα, το Rady Children’s Institute for Genomic Medicine του Νοσοκομείου Παίδων του Σαν Ντιέγο διέψευσε ρητά τη συνεργασία τη δική του και του BeginNGS Consortium με την Plumcare (τη μητρική της μίας εκ των εταιρειών στην οποία εκχωρούνταν με την Προγραμματική σύμβαση το DNA των νεογνών) για το First Steps στην Ελλάδα. Το Rady δήλωσε ότι οι αρχικές συζητήσεις έληξαν το 2022 χωρίς συμφωνία και ότι δεν έχουν εμπλοκή με κανένα πρόγραμμα νεογνικού ελέγχου στην Ελλάδα. 

Η συνεργασία με το Rady και το BeginNGS διοχετεύτηκε σε διάφορα ελληνικά ΜΜΕ, και μάλιστα κρατικά (ΑΠΕ, ΕΡΤ), προκειμένου να προσδώσει κύρος στο πρόγραμμα. Ο κ. Τσίπουρας δεν την είχε διαψεύσει στη συνέντευξή του με το Reporters United, ενώ στις 11 Απριλίου ο υπουργός Υγείας «εξηγούσε» γιατί επελέγη η Ελλάδα ως πρώτη διεθνής τοποθεσία του BeginNGS. 

Στις αρχές Μαΐου, ομάδα Πρωτοβουλίας για τη σύνταξη έκκλησης προς την πολιτική και την πνευματική ηγεσία του τόπου έστειλε το κείμενό της σε μεγάλο αριθμό επιστημόνων για να το υπογράψουν. Το κύμα αυτό ανάγκασε τον υπουργό να εκδώσει εσπευσμένα στις 20 Μαΐου, στις 9 το βράδυ έκτακτο Δελτίο Τύπου του υπουργείου, μαζί με τη στάνταρ δημοσίευση του υπουργού στο twitter. Απαντήσαμε στις 22 Μαΐου με δικό μας Δελτίο Τύπου, στο οποίο απαριθμούσαμε τις αντιφάσεις και τα ψέματα του υπουργού. 

Η δημοσίευση της έκκλησης των 195 επιστημόνων στις 23 Μαΐου ίσως να ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. 

Ο υπουργός επέλεξε να εμφανιστεί στην έγκυρη ραδιοφωνική εκπομπή «Αντίδοτο» του Γιώργου Αυγερόπουλου στον Αθήνα 9.84, αυτή τη φορά όχι για να υπερασπιστεί το φιλόδοξο πρόγραμμά του, αλλά για να κάνει διαχείριση της πολιτικής ζημιάς που υπέστησαν ο ίδιος και η κυβέρνηση. 

Μια ιδιωτικοποίηση λιγότερη – ίσως όμως η πιο σοβαρή από οποιανδήποτε άλλη.